· Иной ветер подул – изменились обстоятельства, настроения;
· Ветер свистит в ушах – о быстром беге, езде;
· Ветер в голове – о легкомысленном, пустом человеке;
· С ветерком – быстро;
· Попутного ветра – пожелание удачи;
· С попутным ветерком – при первом удобном случае;
· С ветра – пришлый, чужой;
· До ветру- для оправления естественных потребностей;
· Не с ветру – не напрасно;
· Звёздный дождь – (спец.) – обильное падение метеоритов;
· Свинцовый дождь – о выпущенных из ружья дроби, картечи;
· Метать громы и молнии – выражать негодование, гнев, обрушиваться на кого-либо с упреками, обвинениями;
· Гроза собирается – кому-либо угрожает опасность,беда, неприятность;
· Грянет гром – случится, последует тяжелое наказание, что-либо произойдет;
· Как гром среди ясного неба – 1. О неожиданном, внезапном происшествии, известии, внезапно случившейся беде; 2. Совершенно неожиданно появиться.
Можна зрабіць вывад пра тое, што большасць фразеалагізмаў, характэрных толькі для рускай мовы звязана з кампанентам вецер, а таксама навальніца (гром). У параўнанні: фразеалагізмы з названымі лексемамі амаль не зафіксаваны ў беларускай мове.
Што да ўласнабеларускіх фразеалагізмаў з кампанентамі метэаралагічнага характару, то іх зафіксавана 35. Мэтазгодным лічым прывесці прыклады беларускамоўных фразеалагізмаў з адзначанымі вышэй асаблівасцямі разам са значэннямі:
· Напускаць туману – уносіць няпэўнасць у якую-небудзь справу, заблытваць каго-небудзь;
· Туманіць галаву – уводзіць у зман, падманваць каго-небудзь;
· Туманіць вочы – знарок уводзіць у зман;
· Снегу леташняга не дапросішся – хто-небудзь страшэнна скупы;
· Як снег на галаву – зусім нечакана, раптоўны ход, візіт, навіна;
· Як грыбы пасля дажджу – вельмі хутка, у вялікай колькасці;
· Додждж за карак не лье – няма прычын спяшацца;
· Куды вецер дзьме – няма цвёрдых перакананняў, прынцыпаў;
· Вецер гуляе ў кішэнях – у каго-небудзь няма грошай;
· Вятры яго ведаюць – невядома;
· Вецер нясе – ужываецца ў пытальным склоне – куды хто-небудзь ідзе;’
· На сямі вятрах – 1. Адзінока; 2. На адкрытай, нічым не заслоненай мясцовасці; 3. Па нічым не заслоненай прасторы;
· Які вецер загнаў – як, пры якіх абставінах аказаўся хто-небудзь дзе-небудзь;
· Вецер у спіну- 1. Пажаданне шчаслівай дарогі; 2. Пажаданне пазбавіцца ад каго-небудзь;
· Макавай расінкі ў роце не было – хто-небудзь нічога не еў;
· Раса вочы выядае – хто-небудзь нешчаслівы, жыве ў горы, нядолі;
· Усыпаць гарачых – сурова правучыць каго-небудзь, жорстка расправіцца з кім-небудзь;
· Папасціся пад гарачую руку – у хвіліну злосці, раздражнення, у самы непрыдатны момант;
· Пад гарачую руку – у стане ўсхваляванасці, раздражнення, запальчывасці;
· Астудзіць гарачую галаву – угаманіць, суцішыць каго-небудзь залішне нястрыманага, запальчывага, неразважлівага;
· Гарачая галава – хто-небудзь залішне паспешны, неразважлівы, нястрыманы;
· Пароць гарачку – ужыв. пры дзейніку – дзейнічаць з залішней паспешлівасцю, раздражненнем;
· Як уюн на гарачай патэльні (круціцца) – бесперастанку і не знаходзячы выйсця з цяжкіх абставін;
· Як халодны самавар – вельмі моцна;
· Кідае ў халодны пот – непрыязныя, варожыя адносіны паміж кім-небудзь;
· З халадком – не спяшаючыся, без руплівасці рабіць што-небудзь;
· У гарачай вадзе купаны – вельмі завальчывы, нястрыманы, занадта гарачы;
· На гарачым злавіць – пры яўных доказах, у момант учынення чаго-небудзь заганнага;
· Як на гарачым вуголлі – у стане крайнягя хвалявання, неспакою, трывогі;
· Небу горача было – мацней, актыўней, лепш і быць не магло. Пра самую высокую ступень інтенсіўнасці чаго-небудзь;
· За добрае надвор’е выбірацца – пакуль не позна, пакуль спрыяюць абставіны, умовы;
· Рабіць пагоду – мець рашаючае значэнне, самую істотную ролю у чым-небудзь;
· За пагодай выбірацца- пакуль спрыяюць абставінны;
· Ні пры якой пагодзе – ніколі і ні пры якіх умовах, абставінах не рабіць чаго-небудзь;
· Чакаць з мора пагоды – заставацца ў пасіўным, вымушаным, няпэўна-доўгім чаканні каго ці чаго-небудзь.
Такім чынам, можна зрабіць вывад пра тое, што ўласнабеларускіх фразеалагізмаў зафіксавана дастаткова вялікая колькасць. У той жа час група фразеалагізмаў, якія сустракаюцца адначасова ў польскай, беларускай і рускай мовах, альбо беларускай і рускай мовах нязначная. Асобна трэба выдзеліць групу фразеалагізмаў, што маюць кампанент тэмпературнага характару – горача, халодна і г.д. Фразеалагізмаў з названымі кампанентамі амаль не сустракаецца ў рускамоўных слоўніках. Таксама асаблівасцю беларускай фразеалогіі можна назваць наяўнасць у ёй фразем, што маюць у сваім складзе лексемы тэрміналагічнага характару (надвор’е, пагода).
2.3 Марфалагічная характарыстыка фразеалагізмаў
У залежнасці ад таго, якой часцінай мовы з’яўляецца метэаралагічны кампанент у складзе фрезеалагізма, увесь сабраны матэрыял можна размеркаваць на групы. Самай вялікай па колькасці групай фразеалагізмаў з’яўляюцца тыя, метэаралагічны кампанент у якіх выражаны назоўнікам. Такіх фразеалагізмаў 52, што складае 66 % ад агульнай колькасці сабраных адзінак. Калі называць прыклады назоўнікаў, што ўваходзяць у склад фразеалагізмаў, то трэба адзначыць іх разнастайнасць. Так, вылучаюцца назоўнікі: мароз (мароз па скуры прабягае); вецер (на вецер, лаві вецер у полі, не с ветру, до ветру, с попутным ветерком, ветер в голове, на взвей ветер, вецер у спіну, які вецер загнаў, на сямі вятрах, вецер гуляе ў кішэнях), гром (как гром среди ясного неба, метать громы и молнии), тучи (тучи сгущаются над головой, как с облаков), холад (повеяло холодком, заячий холодок, з халадком), жар (жар костей не ломит), дождж (дождж за карак не лье, як грыбы пасля дажджу), снег (як снег на галаву, снегу леташняга не дапросішся, залаты дождж), туман (напускаць туману, як у тумане), раса (раса вочы выядае, макавай расінкі ў роце не было), пагода (рабіць пагоду, за пагодай выбірацца, ні пры якой пагодзе, чакаць з мора пагоды).
Акрамя таго, можна адзначыць выпадкі, калі метэаралагічны кампанент, што ўваходзіць у склад фразеалагізмаў, з’яўляецца адвербіяльным назоўнікам: усыпаць гарачых, пароць гарачку.
Другой у колькасных адносінах з’яўляецца група фразеалагізмаў, дзе кампанент метэаралагічнага характару з’яўляецца прыметнікам:
· Кідае ў халодны пот;
· Як халодны самавар;
· У гарачай вадзе купаны;
· Па гарачых слядах (по горячим следам);
· Халодная вайна (холодная война);
· Як уюн на гарачай патэльні круціцца;
· Гарачая галава;
· Астудзіць гарачую галаву;
· Пад гарачую руку;
· Злавіць на гарачым;
· Як на гарачым вуголлі.
Колькасць названых фразеалагізмаў – 11 адзінак. Натуральна, што метэаралагічны элемент, што ўваходзіць у склад фразеалагізмаў і з’яўляецца прыметнікам, абазначае паняцці тэмпературных характарыстык таго ці іншага прадмета ці з’явы.
Зафіксаваны тры выпадкі, калі метэаралагічны кампанент у фразеалагізмах з’яўляецца прыслоўем:
· Небу горача было;
· Куй железо, пока горячо;
· Ні горача ні халодна.
Таксама існуюць адзінкавыя выпадкі існавання і ўжывання фразеалагізмаў, у якіх кампанент метэаралагічнага характару выражаны дзеясловам:
· Туманіць галаву;
· Туманіць вочы.
Можна адзначыць такую асаблівасць ужывання названых фразеалагізмаў: па-першае, яны з’яўляюцца ўласнабеларускімі, а па-другое, выкарыстоўваецца як дзеяслоў толькі адзін кампанент метэаралагічнага характару (туманіць).
2.4 Сінтаксічная характарыстыка фразеалагізмаў з метэаралагічным кампанентам
З пункту погляду сінтаксісу ўсе зафіксаваныя намі фразеалагізмы можна падзяліць на тры часткі: фразеалагізмы пабудаваныя па схеме сказа, словазлучэння, ці якія маюць форму слова.
Так, у першай групе вылучаюць фразеалагізмы, якія маюць форму простага двусастаўнага сказа:
· Тучи сгущаются над головой;
· Дождж за карак не лье;
· Lecec jak wiatr;
· Вецер гуляе ў кішэнях;
· Вятры яго ведаюць;
· Макавай расінкі ў роце не было;
· Раса вочы выядае;
· (patrzec) skad wiatr wiaje;
· Жар костей не ломит;
· Мароз па скуры прабягае;
· Ветер свистит в ушах;
· Иной ветер подул.
Трэба звярнуць увагу на тое, што названыя вышэй фраземы маюць форму простага развітага сказа. Але зафіксаваны таксама прыклады, калі сказы маюць структуру неразвітых:
· Вецер нясе;
· Lody ruszyly
· Гроза собирается;
· Ветер дует.
Акрамя двусастаўных, былі зафіксаваны прыклады і аднасастаўных сказаў:
· Лаві вецер ў полі;
· Снегу леташняга не дапросішся;
· Кідае ў халодны пот;
· Куй железо, пока горячо;
Па форме словазлучэння пабудаваны наступныя віды фразем:
· На сямі вятрах;
· Як у полі вецер;
· Як у тумане;
· Залаты дождж;
· Як снег на галаву;
· Як грыбы пасля дажджу;
· С попутным ветерком;
· Zeszlorocrny snieg;
· Заячий холодок;
· Повеяло холодом;
· Jak lodu;
· Рабіць пагоду;
· Ветер в голове;
· Свинцовый дождь;
· Вецер у спіну;
· Усыпаць гарачых;
· Пароць гарачку.
Зафіксаваны таксама фразеалагізмы, якія маюць форму слова. У асноўным гэта спалучэнні назаўнікаў і прыназоўнікаў. Так, можна прывесці наступныя прыклады:
· З халадком;
· Ні горача, ні халодна;
· С ветра;
· До ветру;
· На вецер;
· С ветерком.
Такім чынам, большасць зафіксаваных на базе беларускай, польскай і рускай моў фразеалагізмаў мае форму словазлучэння (53,6%). Значна менш фразеалагізмаў, якія пабудаваны па схеме простага (развітага – неразвітага; двусастаўнага – аднасастаўнага) сказа (36,2%). Толькі 10,1% фразеалагізмаў уяўляюць сабой слова (назоўнік з прыназоўнікам).
Заключэнне
У выніку аналізу літаратуры, а таксама працы з фразеалагічным матэрыялам можна зрабіць наступныя вынікі: