The Hare and the Tortoise.
In the forest there was a clearing where many animals gather each evening after going to the river to drink. The tortoise was usually the last to arrive and the other animals would laugh at him as he plodded into the clearing. "Come on slow buck," they would call out as he came through the grass towards them. The tortoise would blink at them with his beady eyes and continue slowly on his way until he reached the spot where he wanted to settle down. The liveliest of all the animals there was the hare. He ran so fast that he was always the first to arrive. "Just look at me", - he was boasting one evening, - "I can run faster than any of you, my speed and quickness will always win". The tortoise ambled into the clearing last as usual but to everyone surprise he did not go to his usual place. Instead he went slowly across to the hare. "Since you run so fast could you beat me in a race?", - he asked. "I?. ., beat you?. ., in a race?. .," - exclaimed the hare. And he fell on the ground and held his sides he laughed so much. "Of course I could beat you. You've made the distance tortoise but don't make it too far for your short little legs." And he roared with laughter again. Most of the other animals laughed too. It did seem a very comic idea. The fox who thought they would see some good sport said, - "Come on then tortoise name the distance and a time and then we will all come to see fair play". "Let us start tomorrow morning at sunrise", - suggested the tortoise. “We'll run from this clearing to the edge of the forest and return to this spot again along the bank of the river." “Right, it will take you all day to go so far, tortoise. Are you sure you wanna go ahead with it?" - asked the hare. He dreamed all over his face of the thought of the easy victory he would have. "I am sure", - replied the tortoise, - "The first one back to this clearing will be the winner". "Agreed", - said the hare as the tortoise settled down in some long grass to sleep for the night.
The next morning the clearing was full of animals who had come to see the start of the great race. Some ran along to the edge of the forest to make sure that both animals follow the proper route. Others chose good places to watch along the way. The hare and the tortoise stood side by side as the sun rose the fox called out: "Ready!. steady!. go!." The hare jumped up and was out of sight almost at once. The tortoise started off in the same direction. He plodded along picking up his fits slowly then putting them down only a little in front of where they had been before. "Come on, tortoise," - called his friends anxiously. But he did not lift up his foot to wave at them as the hare had done he kept on moving slowly forwards. In a few minutes the hare was alone away from the starting line so he slowed down. "It's gonna take the tortoise all day," - he thought. "So there's no need for me to hurry. ” He stopped to talk to friends in nearby juicy grass here and there along the path. By the time he reached halfway the sun was high in the sky and the day became very hot. The animals who were waiting there saw the hare turned back towards the clearing. They settled down for a long wait for the tortoise. As he returned by the river the hot sun and the grass he had eaten made the hare fill sleepy. ''There's no need to hurry," - he told himself. - "Here's a nice shady spot". And stretched himself comfortably he laid down with paws beneath his head he murmured sleepily, - "It won't mere if tortoise passes me, I'm much faster than he is, I'll still get back first and win the race". He drifted off to sleep. Meanwhile the tortoise went on slowly. He reached the edge of the forest quite soon after the hare for he had not stopped to talk to friends or eat tempting fresh grass. Before long smiling gently he passed the hare sleeping in the shade. The animals in the clearing waited all day for the hare to return but he did not arrive. The sun was setting before they saw the tortoise plodding towards them. "Where’s the hare?" - they called out. The tortoise did not waste his breath in answering but came steadily towards them. "Hurrah!. Tortoise has won!. Well done slow buck!." The animals cheered. Only when he knew he had won the race did tortoise speak. "Hare?. Oh!. He's asleep back there by the river". There was a sudden flurry and with great speed the hare burst into the clearing. He had woken and seen how long the shadows were realized that he had slept much longer than he intended. He had raced back to the clearing but he was too late. Tortoise smiled and said, - "Slow and steady wins the race".
Шаалай Шаанай хоёр.
Эртын эртэ сагта
Энэ дэлхэйн эртэдэ,
Урдын урда caгтa
Улад зоной баргада,
Хγхэголой эхиндэ,
Хγбшэ тайгын хаяада,
Урса гэрхэн барижа,
Утаа гарган бааюулжа,
Аха дγγнэр хоюулаа
Айл hууhан юм hэн ха.
Тэрэ хоёр хγбγγд
Тэнэг сэсэн хоёр hэн.
Шаалай гэдэг ахань
Шамбай ехэ бэетэй,
Шадал ехэ хγсэтэй,
Шалбагар зузаан уралтай
Шал тэнэг юм hэн ха;
Дγγ хγбγγн Шаанайнь
Дγγрэн сэсэн ухаатай,
Тусгаар олон аргатай,
Тунгалаг хурдан хлэтэй,
Торгон нимхэн уралтай,
Онсо мэргэн харбаатай,
Ой сэсэнюм hэн ха.
Иимэ хоёр хγбγγд
Эжытэеэ гурбуулан
Хоёр харагша γнеэтэй,
Хотошо Тγмэр нохойтой,
Урьхаар ан баридаг,
3ангаар загаhа баридаг,
Хогшол зөөреэр дyтaaгγй,
Хоолой юумээр туляагγй,
Амгалан тэнигэр байдалтай
Ажана hуудаг юм hэн ха.
Уhа мγрэн урдажа байба,
Саг жэл γнгэржэ байба,
Caha, бороо орожо байба.
Он жэлэй ошохо бγри,
Уhа мγрэнэй урдаха бγри
Урьхань удардаг боложо,
Зангань задардаг болобо.
Ой сэсэн Шаанай
3ангаа яажа заhахые,
Урьхаа яажа уяхые,
Ангууряа яажа арбижуулхые
Анхаран нэгэтэ бодобо.
Шал тэнэг Шаалай,
Шалбааг сохижо байлтагγй:
Хγн хадаа хγдэлэг,
Амитан хадаа абалаг, - гээд,
Олоhо нooho ээрэжэ,
Урьха зангаа заhажа,
Ахаяа дуудажа aсарaaд,
Арга заажа захалба:
Ай, тэнэг ахаймни,
Агнаха ябаха хэрэгтэй:
Ажалгγй hyyxa гээшэмнай
Адаг муухай хэрэг юм.
Урьха табижа hypa,
3анга табижа занша.
Хатуу шэрγγниие γзэхэ
Хабаш болоо гээшэл даа,
Саhа бороондо дaapaxа
Сагшни ерээ, - гэбэ ха.
Урьха, зангаяа γзγγлжэ байжа,
Уруу өөдэнь эрьюулжэ байжа,
"Уpьxa иигэжэ табидаг юм", - гэжэ
Заабари ехээр заабарилаад,
Бархагар хара харганаатай
Баруун хонхор абаашад,
Батаар уяжа табяад epэ.
Υдэшэ бγри шалгажа,
Υглөө бγри γзэжэ,
Ороhон юумыень барижа,
Υтэр наашань асархаш.
Энээниие хээд байгаа hаа,
Хара тархяа хаража шадахаш,
Хажуудахи хундөө туhалжа шадахаш, - гэжэ
Гэмэрэн байжа hypaaд,
Тэндэ байhан урьxaяa
Тэбэрюулжэ ябуулба.
Шал тэнэг Шаалай
Ойлгоhон газартаа уръхалаад,
Заалгаhан газартаа зангалаад,
Гэдэргээ hөөргөө тэхэрижэ,
Гэртээ бусажа оробо,
Ой сэсэн Шаанай:
Одоо миин hуултагγй,
Олзын хойноhоо ошохом,
Хайрын хойноhоо харахам, - гээд
Хотошо нохойгоо дахуулжа,
Хойто хγхэхγбшэдөө
Хонон агнахаар гараба ха.
Хγбшэ хангайн хаяагаар,
Хγлэр модоной буртагаар
Һγни дγγрэн тэнэбэ,
Һγгнэ hэтэ махаба,
Ябагаар ябан туйлажа,
"Яhалын" оройдо хγрэбэ.
Υγрэй сайhанай hγγлхэнээр,
Υглөөнэй улаан наранаар
Харан гэхэдэнь халюунууд,
Болгоон гэхэдэнь булганууд
Модон бγри монсоролдобо,
Гэшγγhэн бγри хатаралдаба.
Ой сэсэн Шаанай
Булгануудыень буудажа мэдэбэ,
Халюухануудыень харбажа мэдэбэ.
Бууда буудаhаар булгадаа
Бухалай зэргэ обоолбо,
Харба харбahаар халюудаа
Хадын зэргэ суглуулба
Ой сэсэн Шаанай
Одоо сэдьхэлээ ханаба,
Олзо боро булгадаа,
Олон хурин халюудаа
Орой дээрэ обоолжо,
Уулын зэргэ болгоhоор,
Хабтага соогоо хадагалжа,
Хадын зэргэ болгоhоор,
Баярай ехэ бардамтай,
Баясхалангай ехэ хγхюутэй.
Алхалааб гэжэ гэшхэлэн,
Арбан сажан hγрэжэ,
Жороолооб гэжэ ябажа,
Зургаан сажан hγрэжэ,
Агшан зуурын талада
Айлдаа хγрэжэ бусаба,
Гэшхэм зуурын барагта
Гэртээ хγрэжэ ерэбэ.
Гэртээ ерэн гэхэдэнь,
Гэнэн тэнэг Шаалай
Олиг тэнэгээ бараагγй,
Ошожо урьхаашье γзөөгγй,
Шал тэнэгээ бараагγй,
Шандагаяа ошожо абаагγй,
Гэзээрээ дγγрэн дэбхэржэ,
Хγлөөрөө хγл хэжэ,
Хγльбэржэ, мухарижа,
Һγхиржэ, шашхажа байба ха.
Ой сэсэн Шаанай
Орожо ерэhээр гэмэрбэ,
Шал тэнэг ахаяа
Шабхуурдан наншан алдаба:
Нохой яндан аашатай, Нобшо залхуу дэбтээри, - гэжэ
Гэмэрэн байжа хараагаад,
Уръхаяа узэхыень эльгээбэ,
3ангаяа харахыень ябуулба.
Тэнэг Шаалай ошожо,
Тэрэ урьхаяа γзэхэдэнь,
Хани хоёр шандаган
Хаагдашаhан байба ха.
Шал тэнэг Шаалай
Хоёр шандагадаа абажа,
Гайхахын ехээр гайхаба,
Эльбэхын ехээр эльбэбэ:
Хоёр хайран шандагадни,
Яагаа hайханууд юмта,
Яагаа гоёхонууд юмта!
Ябажа талиижа харигты,
Нютагтаа талиижа бусагты, - гэжэ
Һайхашаан байжа табижархёод,
Шандагагγйгөөр бусаба ха.
Сэсэн дγγдээ ерэбэ,
Сэхыень баран хэлэбэ:
Уръхадаа ошожо ерээб,
Ороhон юумыень γзөөб.
Хани хоёр шандаган
Хабшуулдашаhан байба.
Гайхaxын ехээр гайхабаб,
Эльбэхын ехээр эльбэбэб.
Хоёр хайран шандагадни,
Яагаа hайханууд юмта,
Яагаа roёхонууд юмта,
Ябажа харигты даа,
Нютагтаа бусагты даа, - гэжэ
Һайхашааhандаа табяад,
Шандагагγй ерэбэб, - гэбэ.
Ой сэсэн Шаанай
Угаа ехээр уурлажа,
Тэнэг мyнxaгыeнь гайхажа,
Тэнхээ тамираа алдаржа:
Баригдahан юумыень бγ таби,
Бажуужа алаад, асардаг бай, - гэбэ.
Υглөөдэрынъ боложо,
Υнөөхи тэнэг Шаалай
Ухаандаа оруулан hанажа,
Уръхаа γзэхөөр ошобо.
Хγрэжэ ошоод харахаданъ,
Хγгшэн эхэнъ хабшуулдаад:
Хγбγγм, γтэр туhалыш,
Хγгшэн эхэеэ гаргыш.
Υглөөгγγр эндэ мэдэнгγй,
ΥУнеэдээ туужа ябатараа,
Хара муухай зангадаш
Халтиран орошобоб, - гэбэ ха.
Шал тэнэг Шаалай
Шашажа удаан байбагγй:
"Дууhан алаарай" - гэhэн
Дγγгэйнгээ захяа дγγргэжэ,
Баригдаад байhан эхэеэ
Бажуун алахаяа забдаба.
Хγбγγн Шаалайнгаа тэнэгыенъ,
Хγдөөдэ алажа болохыенъ
Элирхэй hайнаар мэдэхэ
Эхэнъ иигэжэ хэлэбэ:
Ангай зангада орогшодые
Алаха гээшэш зγбтэйш haaнь,
Шамдажа намаяа гаргажа,
Шаанай дγγдээ абааша.
Абаашаад гэртээ намаяа
Алаха болихо хоёроо
Дγγтэеэ хоюулан хэлсэжэ,
Дγγргэхэт, - гэжэ эхынгээ
Υгэлэн хэлэхые ойлгожо,
Υрөөhэн хγлөө булгарhан
Υтэлhэн эхэеэ γргэлөөд,
Υргэн ехээр алхалжа,
Гэшхэн ехээр гэшхэлжэ,
Гэртээ бусажа ерэбэ,
Сэсэн Шаанай дγγдээ
Сэхыень дyyhaн хэлэбэ...
Ой сэсэн Шаанай
Ухаа мэдээ алдажа,
Уураа ехэ хγрөөшье haa,
Дγγрэhэн хэрэгые мэдэжэ,