На змену вежам-данжонам прыходзяць замкі-кастэлі. Слова "кастэль" паходзіць ад старафранцузскага "castel", што значыць "невялікі замак". У адрозненні ад данжонаў, кастэлі мелі замкнёны характар. Будаваліся яны ў форме чатырохкутніка. Вежы і іншыя пабудовы (жылыя карпусы, царква, брама) злучаліся мураванымі сценамі. Унутры кастэлю знаходзіўся замкавы двор. Кастэлі маглі выконваць адначасова функцыі крэпасці, жылля феадала і яго гарнізона.
Лічыцца, што замкі-кастэлі пачалі будавацца ў краінах Заходняй Еўропы ў ХІІ ст. Іх распаўсюджванне было выклікана новым ваенным вопытам заходнееўрапейскіх рыцараў. Пад час крыжовых паходаў на Блізкі Ўсход перад імі паўстала праблема забеспячэння свайго існавання. Лёгкая арабская конніца хутка рухалася праз заваяваныя крыжакамі землі і наносіла нечаканыя ўдары. Каб забяспечыць ахову сваіх гарнізонаў, не даць арабам захапіць важныя камунікацыі, феадалы пабудавалі сетку замкаў. Правобразам для новага тыпу замкаў сталі ўмацаваныя ваенныя лагеры. Кастэлі будаваліся на поўначы Германіі і ў краінах Скандынавіі. У пачатку ХІІІ ст. рыцары-крыжакі з'явіліся ў Прыбалтыцы. Заваяванне прыбалтыйскіх народаў вялося ўжо апрабіраванымі метадамі. Кастэлі сталі важным звяном забеспячэння нямецкага панавання на захопленых землях.
Крыжакі пагражалі продкам беларусаў і літоўцаў. Для спынення агрэсіі трэба было аб'яднанне. Ролю аб'яднанніка беларускіх і літоўскіх земляў узялі на сябе вялікія князі літоўскія. Такім чынам, у другой палове XIII - XIV стст. было створана адзіная буйная дзяржава - Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойтскае. Вялікія князі былі зацікаўлены ў эфектыўнай абароне падуладных ім земляў. Таму будаўніцтва замкаў у Вільні, Троках, Лідзе і Крэва, а таксама ўзнаўленне фартыфікацый старажытных гарадоў Полацка, Навагрудка і Гродна мелі стратэгічнае значэнне.
Лідскі замак быў пабудаваны ў трыццатых гадах XIV ст. на штучным насыпе са жвіру, пяску і камянёў у балоцістай сутоцы дзвюх рэчак — Лідзеі і Каменкі. Спачатку замак меў адну вежу ў паўднёва-ўсходнім куце і чатыры высокія пятнаццаці мятровыя сцены з баявой галерэяй. У замку было два ўваходы. Адзін з іх паўцыркульнай формы, знаходзіцца ў паўднёвай сцяне на вышыні 4 метраў ад першапачатковага ўзроўню двара, недалека ад замкавай вежы. Другі, у форме паўквургшй аркі вышынёй 2,5 метра, праразае заходнюю замкавую сцяну і знаходзіцца на ўзроўні зямлі.
Захаваліся рэшткі былой брамы. Гэта два вялікія камяні ў аснове арачнага праёма з круглымі адтулінамі для металічных слупкоў, на якіх трымаліся вароты. З боку двара да малога ўвахода пазней прыбудавалі падковападобнае абарончае збудаванне, ад якога захаваліся моцна пашкоджаныя падмуркі. Калі вораг і здолеў бы выламаць вароты, то трапіў бы ў каменны мяшок, дзе не было паратунку.
3 поўначы, на адлегласці 7 - 10 метраў ад замкавых муроў, праходзіў глыбокі роў шырынёй каля 2 метраў, які злучаў абедзьве ракі і абараняў замак з боку горада. Замкавыя муры ў асноўным пабудаваныя з палявога камення. Звонку яны складзены з вялікіх, часам крыху абчасаных валуноў. Камяні падабраны адзін да аднаго па памерах і пакладзены роўнымі гарызантальнымі радамі. Прамежкі паміж імі запоўнены каменнымі клінамі і замазаны рошчынай. Унутраная частка замкавых сцен складзена з дробных камянёў.
Цэгла выкарыстана толькі для важных канструкцыйных элементаў і архітэктурных дэталяў. 3 яе зроблены вуглы замкавых вежаў і сцен, дэкаратыўныя паясы на фасадах, аркі, скляпенні, байніцы. Дэкаратыўны пояс, які праходзіў па параметры ўсіх замкавых сцен, выкананы ў тэхніцы "балтыйскай" муроўкі. Змацавана цэгла вапнавай рошчынай з дамешкамі жвіру і дробных каменьчыкаў. Старажытныя дойліды ўжывалі цэглу двух тыпаў. 3 цэглы таўшчынёй да 0,1 метра складзены арка малога ўвахода, байніцы, дэкаратыўныя паясы замкавых муроў. Баявая галерэя пабудавана з цэглы іншага тыпу, значна танейшай. Большасць цаглін мае роўную паверхню, але сустракаюцца і са слабымі адбіткамі пальцаў.
У канцы XIV— пачатку XV ст. крыжакі ўжо мелі гарматы. Таму беларускія і літоўскія замкі прыстасоўвацца да абароны ад новай агнястрэльнай зброі. 3 гэтай мэтай князь Вітаўт перабудоўвае Лідскі замак, які стаў адным з наймацнейшых у Валікім княстве Літоўскім. Былі пабудаваныя яшчэ адна замкавая вежа і новы вялікі ўваход недалёка ад яе, які праразаў усходнюю сцяну на вышыні 2,5 метраў ад узроўню зямлі. Рэшткі гэтай вежы былі раскапаны ў 1977 г. Захаваўся амаль увесь першы паверх. Вежа мела ўваход у выглядзе аркі з боку двара і лесвіцу ў тоўшчы заходняй сцяны, якая вяла ўгору. У паўночнай і ўсходняй сценах - па дзве спічастыя нішы, а ў паўднёвай захаваліся глыбокія скразныя нішы, праз якія ацяпляліся верхнія паверхі. У адной з іх знойдзена шмат вугалю, попелу, абгарэлай гаршковай кафлі. Ва ўсіх чатырох кутах вежы засталіся рэшткі крыжовага нервюрнага скляпення. Рэбры нервюр вежы, выкананыя з цэглы стрэлападобнай формы, ствараюць малюнак тагачаснага скляпення. Першы паверх раскапанай вежы быў перакрыты адным з самых простых скляпенняў у форме крыжа. Крыжовыя скляпенні характэрны для ранняй беларускай готыкі.
Абедзве вежы Лідскага замка былі пакрыты дахоўкай, шматлікія рэшткі якой знойдзены падчас раскопак. Дахоўка мае паўцыркульную карытападобную форму з мацавальным шыпам пасярэдзіне, недалёка ад яе шырокага краю. Некаторыя экземпляры яе маюць яшчэ і дадатковы маленькі шып у цэнтры ўнутранай паўакружнасці шырокага краю дахоўкі. Маленькімі шыпамі яна чаплялася за падоўжныя жэрдкі, прыбітыя да крокваў даху, а вялікія шыпы ўтрымлівалі адну дахоўку на другой. Прамежкі паміж радамі даховак замазваліся вапнавай рошчынай. Гэта самая старадаўняя дахоўка на Беларусі датуецца канцом XIV— першай паловай XV ст. У час археалагічных раскопак замкавага двара выяўлены рэшткі драўляных пабудоў, ад якіх захаваліся часткі падмуркаў, печаў і абгарэлых канструкцый. Пабудова каля заходняй замкавай сцяны вылучаецца сваімі памерамі і мае каменныя падмуркі, пакладзеныя на гліне. Ва ўсходняй частцы двара знойдзены два калодзежы.
Такім чынам, Лідскі замак уяўляў сабою моцную абарончую пабудову з аднапавярховымі драўлянымі будынкамі па перыметры замкавых муроў для гарнізона і складоў, сярод якіх вызначаўся дом каменданта.
Замак у Крэва быў пабудаваны прыкладна тады ж калі і Лідскі. Як і ў Лідскім замку, тут былі дзве вежы, размешчаныя па дыяганалі. Адна з вежаў мела назву Княскай. У ёй і сапраўды месцілася рэзідэнцыя князя. У 1338 - 1345 гг. у Крэва знаходзіўся князь Альгерд Гедымінавіч. Княская вежа мае трохмятровы фундамент. Да вышыні 3 метраў яна пабудавана з камяню. Вышэй - трохслойная кладка з кірпічнымі "шчокамі" таўшчынёй да 0,7 метра. Прастора паміж паверхамі - 4,8 - 5 метраў. Перакрыцці паміж паверхамі рабіліся на тоўстых бэльках. Высокая чатырохскатная кроўля спачатку пакрывалася гонтам. Потым - дахоўкай двух тыпаў. Замак меў форму няправільнай трапецыі. Паўночная сцяна мае даўжыню ў 85 метраў, усходняя - 108,5 метраў, заходняя - 97,2 метраў і паўднёвая - 71,5 метраў. Таўшчыня муроў дасягала 2,75 метра.
У XIV ст. былі адноўлены ўмацаванні Навагрудка. Замест старой вежы-данжона былі пабудаваныя новыя. У канцы стагоддзя тут узводзяць дваццаціпяцімятровую Шчытавую вежу прызматычнай формы. Відавочна, яна некаторы час таксама выконвала ролю данжона. Але напярэдадні Вялікай вайны з Тэўтонскім ордэнам у Навагрудку фактычна ўзнік замак. Былі ўзведзены яшчэ тры вежы (Кастэльная, Малая і Пасадская). Паміж імі пабудавалі сцены. На ўсходнім схіле Замкавай гары, дзе білі крыніцы, з'явілася Калодзежная вежа. Акрамя мураваных умацаванняў ("балтыйская" мураванка) у Навагрудку працягвалі існаваць і драўляныя.
У Віцебску ў першай палове XIV ст. з'яўляюцца "тры сцяны каменны". Відавочна, у гэты ж час аднаўляюцца і гарадскія ўмацаванні Полацка. У XV ст. па загаду князя Вітаўта пачынаецца ўзвядзенне мураванага Аршанскага замка, але праца па яго завяршэнню працягвалася доўгія гады. Яшчэ у канцы XV ст. значная частка ўмацаванняў складалася з дрэва.
Будаўніцтва замкаў-кастэляў у Лідзе і Крэва, а таксама аднаўленне нанава гарадскіх замкавых фартыфікацый паказвае, што беларуская дойлідская традыцыя атрымала даволі моцны імпульс з боку заходнееўрапейскай архітэктуры. Гэта было магчымым у выпадку сталых кантактаў паміж прадстаўнікамі беларускіх і заходнееўрапейскіх земляў. Такія кантакты сапраўды існавалі: гандлёвыя, палітычныя і г. д. Гаспадары Вялікага княства Літоўскага імкнуліся прыцягнуць перасяленцаў з іншых краін. Напрыклад, князь Гедымін прымаў нямецкіх каланістаў. У Вільні быў пабудаваны нямецкі горад. Хутчэй за ўсё значная частка перасяленцаў належыла да рамеснікаў. Сярод іх маглі быць і дойліды. Знаёмства з дасягненнямі заходнееўрапейскага замкабудавання адбывалася і пад час ваенных сутыкненняў з крыжакамі. Воінам, якія хадзілі ў ваенныя паходы ў Прусію і Лівонію, прыходзілася на ўласным вопыце пасцігаць эфектыўнасць замкаў як абарончых умацаванняў. У 1407 г. Вітаўт звяртаўся ў Кралявец з запытам паспрыяць найхудчэйшаму вяртанню майстра-замкабудаўніка, які выпрасіўся "па розных справах і каб узяць інструменты" /13, с. 81/.
Падцвярджэннем той думкі, што традыцыя мураванага дойлідства жывілася заходнееўрапейскім уплывам, можа быць геаграфія размяшчэння замкаў. Большасць мураваных фартыфікацый узводзілася на тэрыторыі Заходняй і Паўночнай Беларусі. Гэтыя землі непасрэдна межавалі з дзяржавамі крыжакоў. На паўднёвых і ўсходніх рубяжах ды і ў цэнтры Беларусі таксама існавала пагроза з боку татар, а паздней - Маскоўскай дзяржавы. Але тут фартыфікацыйныя збудаванні традыцыйна рабіліся з дрэва.
Як ужо было сказана вышэй, драўляныя ўмацаванні з'явіліся на Беларусі яшчэ ў раннефеадальную эпоху. З ростам гарадоў усё больш адчувалася патрэба ў іх абароне. У эпоху Старажытнай Русі гарады падзяляліся на ўмацаваны дзядзінец, у якім жыў князь з дружынай, і пасад, населены рамеснікамі і гандлярамі. Відавочна, што традыцыя драўлянага дойлідства працягвала развівацца і далей, ужо ў эпоху Вялікага княства Літоўскага. У старажытнай беларускай мове існавала адрозненне паняццяў "град" ці "горад" і "месца". Месцам называлі непасрэдна тую частку, дзе пражывалі гараджане-мяшчане. Град жа быў крэпасным умацаваннем. Цікава, што ў некаторых славянскіх мовах слова "горад" да сёй пары азначаецца як "месца", а слова "град" азначае "замак".