БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ УНІВЕРСІТЭТ
ІНСТЫТУТ ЖУРНАЛІСТЫКІ
ФАКУЛЬТЭТ ЖУРНАЛІСТЫКІ
Кафедра гісторыі журналістыкі
Курсавая работа
"Сатырычныя выданні перыяду Вялікай Айчыннай вайны"
студэнта 3курса,
дзённага аддзялення, 4 групы
Бруя Аляксея Уладзіміравіча
Навуковы кіраўнік:
доктар гістарычных навук,
прафесарСлукаА.Г.
Мінск 2009
Змест
Уводзіны
Глава 1. Сатыра ў гады Вялікай Айчыннай вайны: сутнасць і агульныя звесткі
Глава 2. Асноўныя сатырычныя выданні
2.1 "Раздавім фашысцкую гадзіну"
2.2 "Партызанская дубінка","Партызанскае жыгала" і іншыя сатырычныя выданні
Заключэнне
Спіс выкарыстанай літаратуры
Вялікая Айчынная вайна стала адной з самых адметных падзей як для сусветнай гісторыі, так і, у прыватнасці, для нашай Бацькаўшчыны, пакінуўшы свой след і ў эканамічнай сферы жыцця, і ў грамадскай, і ў палітычнай. Кожны трэці беларус загінуў падчас той разбуральнай вайны, многія тысячы засталіся інвалідамі, без даху над галавой альбо згубілі ў 1941 - 1945 гг. сваіх родных і блізкіх, таму тэма Вялікай Айчыннай заўжды хвалявала і працягвае хваляваць нас нават зараз, на пачатку ХХІ стагоддзя, праз сем дзесяткаў год, калі ўсё менш і менш застаецца жывых сведкаў тых жахлівых часоў, якім мы абавязаны сёння ўсім, што маем.
Але разам з тым з'яўляюцца тэндэнцыі перагляду гісторыі, змоўчвання многіх фактаў, містыфікацыі і нават цэлыя працы, прысвечаныя альтэрнатыўнаму пункту гледжання на гісторыю. Сярэднестатыстычны чалавек, для якога адзінай крыніцый інфармацыі з'яўляюцца сёння СМІ і інтэрнэт, стаіць на ідэалагічным перапуцці, не заўсёды разумеючы, які бок прыняць, каго слухаць, да чыіх довадаў адносіцца з усёй сур'ёзнасцю, а да чыіх - з недаверам і пагардай. Адзінае выйсце для такога чалавека - звярнуцца да першакрыніц, да афіцыйных дакументаў таго часу, каб самому пераканацца ў тых ці іншых фактах, а не праз другія, пятыя "рукі". Існуе меркаванне, нібыта гісторыю робяць тыя, хто пра яе піша. Але час летапісцаў ужо адыйшоў у мінулае, мы ж жывем (і не трэба забываць пра гэта) у сучаснасці, у эпоху дакументаў і тысячатомных архіваў, калі ёсць магчымасць даведацца праўду ад сведкаў падзеі, ад шматлікіх сведкаў, не скаваных ідэалагічнымі ці палітычнымі путамі страху і боязі пакарання за лішняе слова. Аб'ектыўнасць вызначаецца колькасцю пачутых меркаванняў. Таму зварот да тагачасных дакументаў - гэта заўжды крок у накірунку да гістарычнай праўды.
У сваёй рабоце я хачу прааналізаваць асноўныя беларускія сатырычныя выданні перыяду Вялікай Айчыннай вайны, разгледзець іх ідэйна-тэматычную накіраванасць iхарактэрныя асаблівасці ўсёй беларускай сатыры ваеннага часу, а таксама прасачыць за ўзнікненнем, характарам iроллю сатырычных выданняў у працэсе інфармавання грамадзян БССР на фронце і ў тыле, падтрымкі іх баявога духу і веры ў магчымасць перамогі над ворагам.
Сярод шматлікіх відаў мастацтва сатырычная літаратура займае асобае месца. Яна з даўніх часоўз'ляецца важнейшим сродкам грамадскага ўздзеяння. Дасціпны жарт, метківерш, выкрывальны фельетон,востры подпіс пад малюнкамі - гэта якраз тыя творы,якія заўсёды выклікаюць у чытача вяліую цікавасць іда якіх ён ніколіне застаецца абыякавым. Сатырычнаеслова, прызначанае выкрываць iбіць, заўсёды дасягаесваёй мэты, бо насмешкі, як адзначаўМ.В. Гогаль,баіцца нават той, хто ўжо нічога на свеце не баіцца.
Адной з найбольш цікавых iзначных старонак гісторыі савецкай сатыры з'яўляецца разнастайная па зместу iбагатая ў сэнсе выкарыстання мастацкіх сродкаў сатырычная літаратура перыяду Вялікай Айчыннай вайны. Ваенная сатыра стала важнай састаўной часткай у агульным працэсе мастацкай творчасці савецкіх пісьменнікаў, якія ва ўмовах смяротнай барацьбы з ворагам узялі на сябе вялікую iадказную задачу-дапамагчы падняць iпавесці народ на ворага.
Сатыра - надзвычай выразны, даходлівы iнайбольш эфектыўны ў сэнсе хуткага ўздзеяння на чытача від стацтва. Яна здольна адклікацца на самыя надзённыя iнеадкладныя патрабаванні сучаснасці. У яе распараджэнні мноства жанраў, сродкаў, прыёмаў. Аднак спецыфікасатырычнай літаратуры патрабуе ўмелага карыстання закладзеных у ёй магчымасцей. Толькісвоечасова ўзнятая на вастрыё сатыры тэма, правільнаабраная форма твора, адпаведны тон iпатрэбная інтанацыя, поўны улікпатрабаванняў, якія прад'яўляюцьу дадзены момант да сатыры жыццё iчытач, толькігарманічнае спалучэнне ўсяго гэтага робіць сатыру здольнай аказаць уздзеянне на шырокага чытача.
Гісторыя сусветнай літаратуры паказвае, што найбольшага росквіту сатыра дасягае ўэпоху пералому ўжыцці грамадства. У тым iзаключаецца сапраўдны сэнс сатыры, што яна выкрывае, высмейвае iадмаўляе прэтэнзіі на права існавання тых з'яў, якія асуджаны гісторыяй на знішчэнне. Яе вастрыё заўсёды накіравана супраць тых праяў у грамадскім iпалітычным жыцці, якія перашкаджаюць заканамернаму развіццю грамадства. Адмаўляючы старое, аджыўшае, што ўжо не прыгодна з пункту гледжання сучаснасці, сатыра актыўна змагаецца за ўсё новае, перадавое.
Беларуская сатырычная літаратура ваенных год наглядна даказвае, што толькі пры наяўнасці непарыўных сувязей з жыццём літаратура адпавядае свайму высокаму пры-значэнню iслужыць на карысць перадавому чалавецтву, з'яўляецца вострай зброяй ўздзеяння. Менавіта ўтакой ролівыступала савецкая сатыра ўперыяд Вялікай Айчыннай вайны.
Беларускія пісьменнікіз першых жа дзён вайны ўключыліся ўагульную барацьбу савецкага народа з захопнікамі. Яны стварылімнога выдатных мастацкіх твораў, якія трывала увайшліўскарбніцу здабыткаўнашай культуры. Іх мужнае iпраўдзівае слова да-ходзіа да шырокіх народных мас. Яно гучала са старонак газет "Правда", "Известия", "Красная звезда", "Труд", "За Советскую Беларусь", "За свободную Беларусь", "Совецкая Беларусь", "Раздавім фашысцкую гадзіну" iінш.
Вобразы iтэмы літаратурных твораўперыяду вайны знаходзіліся ўцеснай сувязіз падзеямі, якія адбываліся ўтой грозны час. Беларускія паэты iпразаікіадлюстроўвалігераічную барацьбу савецкага народа з фашысцкімізахопнікаміна франтах Айчыннай вайны iўтыле ворага. Яны звярталіся да воінаў-франтавікоўiда партызан, да рабочых iкалгаснікаўз палымяным заклікам самааддана працаваць iзмагацца ў імяперамогінад ворагам. У творах перыяду Вялікай Айчыннай вайны беларускія пісьменнікістварылінезабыўныя вобразы савецкіх людзей, характэрныміpыcaмiякіх з'яўляецца мужнасць iбясстрашнасць, самаадданая любоў да Радзімы, нянавісць да фашысцкіх варвараў, імкненне адпомсціць гітлераўцам за разбой iграбяжы.
Пачуццё нянавісціда ворагаў, пачуццё кіпучага гневу да "фрыцаў", а таксама аптымістычныя нacтpoiз асаблівай сілай былівыказаны ўшматлікіх фельетонах, памфлетах, байках iіншых сатырычных творах. Разумеючы сатыру як дзейсны сродак барацьбы з нямецка-фашысцкімізахопнікамі, да яе звярталіся многія беларускія пісьменнікі - Янка Купала, Якуб Колас, Кандрат Крапіва, Кузьма Чорны, Miхась Лынькоў, Пятро Глебка, Макам Танк, Пятрусь Броўка, Анатоль Астрэйка iінш.
Каб уплываць на чытача, знайсці з ім поўнае ўзаемаразуменне, пісьменнікам прыходзілася ўвесь часшукаць тыя тэмы, вобразы, жанры, формы iмастацкія сродкі, якія найлепш адлюстроўваліб падзеі, адпавядаліагульнаму настрою, адказваліб на пытаннічытача, давалі надзеюiвяліпа шляхуда перамогі. Вось чаму беларуская сатыра часоўВялікай Айчыннай вайны вылучаецца ўгісторыінашай літаратуры не толькіадметнай тэматыкай, звязанай з ваенныміпадзеямі, але iтой своеасаблівай эвалюцыяй форм iжанраў, якую яна прайшла на працягу ваенных год, багаццем вобразаўiпрыёмаў.
Сатырычная творчасць беларускіх пісьменнікаўперыяду Вялікай Айчыннай вайны прадстаўляе сабою вялікую цікавасць. Гэта з'ява значная як з пункту гледжання вывучэння гісторыібеларускай лiтapaтypы наогул, так iз пункту гледжання больш глыбокагазнаёмства з творчымібіяграфіяміасобных аўтараў. Даследаваннітворчасцімногіх пісьменнікаўне могуцьлічыцца поўнымі, каліўixне асветлена дзейнасць гэтых аўтараўу час Вялікай Айчыннай вайны менавітаяк сатырыкаў.
Беларуская сатыра ў гады Вялікай Айчыннай вайны распаўсюджвалася галоўным чынам праз сатырычны лісток "Партызанская дубінка" iасабліва праз саты-рычную газету "Раздавім фашысцкую гадзіну". Тут была надрукавана пераважная большасць фельетонаў, жартаў, баек, сатырычных вершаўбеларускіх пісьменнікаў, напісаных у той час.
Газета "Раздавім фашысцкую гадзіну" пачала выдавацца з самага пачатку вайны. Некалькіпершых нумароўгазеты выйшла на рускай мове, відаць, таму, што першапачаткова яна выдавалася пры газеце "Звязда", якая таксама друкавалася на рускай мове. Спачатку газета "Раздавім фашысцкую гадзіну" выходзіла ўГомелі. Тут выйшла яе трынаццаць нумароў. Затым для беларускага друку быўарганізаван цягнік-друкарня, які17 жніўня 1941 г. выехаўна Маскву. Супрацоўнікірэдакцыіпрацавалінад выпускам газеты, выкарыстоўваючы для гэтага кожны зручны момант. Быліпрыгаданы вядомыя традыцыі "ВокнаўРОСТа", каліасобныя плакаты ствараліся цэлай групай супрацоўнікаўпад кіраўніцтвам Маякоўскага. Супрацоўнікірэдакцыі "Раздавім фашысцкую гадзіну" падчас свайго вымушанага падарожжа распаўсюджвалігазету саміМясцовыя камсамольцы iактывісты дапамагаліім: яны расклейвалігазету, чыталіяе па хатах, перадаваліз рук у pyкi, з вёскі ўвёску, выконваючы такімчынам указаннерэдакцыі: "Прачытай iперадай другому".
Знешняе афармленне газеты "Раздавім фашысцкуюгадзіну" часта мянялася. Папера, фарбы, шрыфт, малюнак загалоўка доўгічас быліразнастайнымімалюнкамі івыконваліся то сіняй, то чырвонай фарбамі, акалідазваляліўмовы, яны рабіліся двухкаляровымі (рэдка - трохкаляровымі).