Беларускi дзяржаўны унiверсiтэт
Гістарычны факультэт
Кафедра гiсторыi Беларусi старажытнага часу i сярэднiх вякоў
Рэферат па тэма: Курс на індустрыялізацыю. Асаблівасці яе правядзення ў БССР
Выканаў:
Студэнт 5 курса 1 групы
Левин Г.
Мiнск, 2006
Шляхі індустрыялізацыі БССР былі разгледжаны на X з'ездзе КП(б) Б у снежні 1925 г. і красавіцкім пленуме ЦК 1926 г. У прынятых імі рашэннях адзначалася, што развіццё прамысловасці Беларусі павінна ажыццяўляцца пераважна на базе мясцовых сыравінных рэсурсаў і асаблівая ўвага павінна быць нададзена харчовай, тэкстыльнай і гарбарнай га-лінам.
Правядзенне індустрыялізацыі патрабавала вялікіх выдаткаў. Асноўнымі крыніцамі назапашання з'яўляліся сама прамысловасць, сельская гаспадарка, дзяржаўныя пазыкі, даходы ад унутранага і знешняга гандлю, жорсткая эканомія, выкарыстанне дарэмнай мільённай рабочай сілы гулагаўцаў і інш.
Вельмі востра стаяла ў рэспубліцы праблема інжынерна-тэхнічных кадраў, кваліфікаваных рабочых. У 1927 г. удзельная вага інжынераў і тэхнікаў складала 2 % ад агульнай колькасці работнікаў, занятых у прамысловасці. Большасць спецыялістаў складалі практыкі. У той жа час і культурны ўзровень асноўнай масы насельніцтва заставаўся яшчэ нізкім.
Усё гэта, разам узятае, перашкаджала развіццю народнай гаспадаркі рэспублікі. У той жа час магчымасці далейшага значнага павелічэння вытворчасці на старой базе аказаліся вычарпанымі. Пераадолець тэхніка-эканамічную адсталасць магчыма было толькі на базе шырокага разгортвання рэканструкцыі старых прадпрыемстваў і новага капітальнага будаўніцтва. Краіне трэба было перш за ўсё вырашыць задачу індустрыялізацыі.
Першы пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі БССР (1928—1932) прадугледжваў павышэнне ўдзельнай вагі прамысловасці ў народнай гаспадарцы. Агульны аб'ём капі-талаўкладанняў у прамысловасць рэспублікі за пяцігодку склаў 243 млн руб. і перавысіў укладанні папярэдніх дзесяці гадоў болып чым у 5,3 раза. Асаблівая ўвага звярталася на развіццё такіх галін прамысловасці, як дрэваапрацоўчая, за-палкавая, папяровая, харчовая, ільняная і швейная. Аднача-сова планавалася развіццё машынабудавання для патрэб сель-скай гаспадаркі і прамысловасці будаўнічых матэрыялаў.
У Беларусі разгарнулася будаўніцтва новых прамысло-вых прадпрыемстваў. Былі пабудаваны швейная фабрыка "Сцяг індустрыялізацыі " і панчошна-трыкатажная фабрыка "КІМ" (Камуністычны інтэрнацыянал моладзі) у Віцебску, далі першую прадукцыю фабрыка штучнага валакна і трубаліцейны завод у Магілёве, бабруйскі, барыеаўскі і гомельскі дрэваапрацоўчыя камбінаты, буйнейшая ў рэспубліцы БелДРЭС і шэраг іншых. Усяго за пяцігоддзе ў строй уступіла 78 буйных і 480 дробных і сярэдніх прамысловых прадпрыемстваў.
Дасягненні ў правядзенні індустрыялізацыі краіны нараджалі ілюзію небывалых магчымасцей. З гэтым было звязана абвяшчэнне Сталіным лозунга "Пяцігодку – за чатыры гады", спроба ажыццявіць звышіндустрыялізацыю, "вялікі скачок" у развіцці СССР. Ужо ў другой палове 1929 г. план першай пяцігодкі быў перагледжаны і навязаны новыя, павышаныя заданні. Гэта прывяло да цяжкасцей у фінансавым і матэрыяльным забеспячэнні вытворчасці, зніжэння тэмпаў росту прадукцыі. Адмоўныя вынікі выявіліся хутка. Са студзеня 1930 г. 1. Сталін і яго акружэнне перайшлі да фарсіраваных тэмпаў індуотрыялізацыі " вялікага скачка". 3 мэтай назапашвання сродкаў для разгортвання індустрыялізацыі праводзілася гвалтоўная калектывізацыя сялян-ства, скарачалася доля нацыянальнага даходу, якая ішла на спажыванне, праводзілася эмісія грошай і г.д.
Усе гэтыя мерапрыемствы не паскаралі, а, наадварот прыводзілі да падзення тэмпаў развіцця прамысловасці. Менавіта ў гэты час склаўся механізм кіравання прамысловасцю, які забяспечваў перш за ўсё рост аб'ёмаў вытворчасці. Перавага аддавалася колькасным паказчыкам. Якасць прадукцыі і фінансавая эфектыўнасць адыходзілі на другі план. Такое гаспадаранне абапіралася на шырокае выкарыстоўванне эк-стэнсіўных фактараў: у вытворчасць уцягваліся ўсё новыя дадатковыя рэсурсы, матэрыяльныя і працоўныя. У пачатку 30 х гг. цэнтральнымі органамі краіны рэгламентаваліся фактычна ўсе асноўныя паказчыкі работы рэспубліканскай прамысловасці. Пачасціліся несправядлівыя абвінавачванні мясцовых партыйных і дзяржаўных кадраў у нацыянал-ухілізме. Да таго ж многім судовым працэсам наогул стала надавацца востра палітычнае значэнне, невыкананне плана растлумачвалася інтрыгамі контррзвалюцыянераў, " нацдэмаў ", " шкоднікаў " і г.д.
Правядзенне індустрыялізацыі ў такіх абставінах не магло не паўнлываць на канчатковыя вынікі рэепубліканскай пяцігодкі. У выніку замест запланаванага росту нацыянальнага даходу за пяць гадоў на 100 % было атрымана толькі 86 % , а прамысловасць рэспублікі не дадала прадукцыі на суму ў 192,5 млн руб.
Тым не менш у Беларусі ўзніклі такія новыя галіны прамысловасці, як сельскагаспадарчае машынабудаваные, станкабудаванне, хімічная ( вытворчасць штучнага валакна і хіміка-фармацэўтычная), вытворчасць стандартных будьшкаў, вытворчасць маргарыну, малочнай кіслаты і інш. Павысіла-ся ўдзельная вага металаапрацоўчай, тарфяной, хімічнай, швейнай, тэкстыльнай і абутковай галін прамысловасці.
Аднак побач з буйной прамысловасцю ў рэспубліцы раз-вівалася і дробная, саматужная прамысловасць, якая засноў-валася на выкарыстанні мясцовай мінеральнай і сельскагас-падарчай сыравіны (здабыча торфу, вытворчасць мясцовых будаўнічых матэрыялаў, лесахімічная, харчовая, лёгкая і дрэ-ваапрацоўчая галіны).
У цэлым, несумненна, трэба адзначыць поспехі ў развіцці прамысловасці, якіх дасягнулі працоўныя рэспублікі за гады пяцігодкі, але адначасова не трэба і абсалютызаваць іх.
У 1931 г. планавыя паказчыкі прамысловасцю БССР не былі дасягнуты.
Фактараў, якія стрымлівалі выкананне заданняў, было шмат. Адзін з іх – зрыў паставак многіх відаў сыравіны і матэрыялаў з іншых рэспублік. Эканамічныя рэсурсы Беларусі не маглі забяспечыць па-валюнтарысцку завышаныя праграмы індустрыялізацыі.
Калі ў працэсе фарміравання плана ўпор рабіўся на эканамічныя стымулы і гаспадарчаразліковыя метады, то ў ходзе яго рэалізацыі вядучымі сталі метады каманднай эканомікі. У 1932 г. XVII партканферэнцыя ВКП(б) канчаткова адмовілася ад новай эканамічнай палітыкі, адзначыўшы яе "поўную несумяшчальнасць з палітыкай партыі і інтарэсамі рабочага класа, з буржуазна-нэпманскімі скажэннямі прынцыпу гаспадарчага разліку, якія праявіліся ў разбазарванні агульнанародных дзяржаўных рэсурсаў і, значыць, у зрыве ўстаноўленых гаспадарчых планаў". Такім чынам, на змену гаспадарчаму разліку ў эканоміцы прыйшла камандна-адміністрацыйная сістэма.
На падставе рашэння ЦВК СССР ад 5 студзеня 1932 г. саўнаргас Беларусі быў пераўтвораны ў Наркамат лёгкай прамысловасці БССР, а прадпрыемствы цяжкай і лясной прамысловасці БССР, якія яму падпарадкоўваліся, перададзены адпаведным саюзным наркаматам. Фактычна ўсталёўвалася жорсткая цэнтралізаваная сістэма кіравання прамысловасцю часоў "ваеннага камунізму".
Тым не менш у выніку прымянення камандна-адміністрацыйных метадаў кіравання індустрыялізацыя ішла хутка, прамысловасць рэспублікі як у першай, так у другой і трэцяй пяцігодках развівалася дастаткова высокімі тэмпамі. Да канца другой пяцігодкі рэспубліка давала ўжо 2,2 % усёй валавой прадукцыі прамысловасці СССР.
Другі пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі і культуры БССР на 1933 — 1937 гг. быў распрацаваны ыа падставе агульнасаюзнага і ўхвалены ў студзені 1934 г. XV з'ездам КПБ(б). Як і ў гады першай пяцігодкі, так і ў гады другой пяцігодкі цяжкая прамысловасць займала вяду-чае месца ў развіцці савецкай эканомікі. 3 1674 млн руб. капіталаўкладанняў, прадугледжаных планам на развіццё народнай гаспадаркі, звыш адной чацвёртай накіроўвала-ся ў прамысловасць. Па плану намячалася далейшае раз-віццё металаапрацоўчай, хімічнай, тарфяной і іншых галін цяжкай нрамысловасці, развіццё энергетыкі і павелічэнне магутнасці электрастанцый. Прадугледжваліся развіццё лёгкай і харчовай прамысловасці, рэканструкцыя 80 буй-ных прамысловых прадпрыемстваў, будаўніцтва шэрагу новых аб'ектаў, етварэнне двух энергетычных цэнтраў — Гомельскага і Мінскага.
3 мэтай паскарэння тэмпаў эканамічнага развіцця савец-кае кіраўніцтва разгарнула ў Беларусі ў гады другой пяці-годкі сацыялістычнае спаборніцтва і ўдарніцтва, якое пасля рэкорду данецкага шахцёра А. Стаханава паступова набыло масавы характар. У першых шэрагах удзельнікаў спаборніц-тва ішлі камуністы і камсамольцы — ініцыятары шматлікіх працоўных пачынанняў, запланаваных у цішы партыйных і камсамольскіх кабінетаў. На асобных прадпрыемствах рэс-публікі 100 % камуністаў станавіліся ўдзельнікамі сацыялістычнага спаборніцтва, як, напрыклад, на " Гомсельмашы ", дзе к канцу 1933 г. усе камуністы-рабочыя сталі ўдарнікамі вытворчасці. Аднак у выніку масавы характар спаборніцтва, які насіў па сутнасці больш прапагандысцкі характар, чым эканамічны, адмоўна адбіўся не толькі на якасных, але і на колькасных вытворчых паказчыках пяцігодкі.