Характар і асаблівасці адносін паміж СССР і Польшчай у перыяд з 1921 па 1934 гг.
УВОДЗІНЫ
У цяперашні час вывучэнне гісторыі міжнародных адносін і знешняй палітыкі СССР з'яўляецца адной з найбольш актуальных задач гістарычнай навукі. На працягу многіх гадоў гісторыя знешняй палітыкі СССР асвятлялася савецкімі гісторыкамі аднабакова. Ідэалогія, якая дамінавала ў Савецкім Саюзе, арыентавала даследнікаў праблемы знешніх адносін СССР на ўсхваленне савецкай палітыкі і дыпламатыі. Гэтая акалічнасць прывяла да ўзнікнення шматлікіх белых плям у гісторыі савецкай знешняй палітыкі. Адным з іх з'яўляецца комплекс праблем, звязаных з польска-савецкімі адносінамі ў міжваенны перыяд і ўплывам на іх германскага фактару.
Актуальнасць вывучэння міжнародных адносін 20-30х гг. ХХ стагоддзя яшчэ больш узрастае ў сувязі з тымі палітычнымі зменамі, якія адбыліся на еўрапейскай арэне ў апошні час. Падзенне камуністычнага рэжыму ў Польшчы прывяло да ўзнікнення ў польскай знешняй палітыцы сітуацыі, шмат у чым падобнай на тую, што існавала пасля заканчэння першай сусветнай вайны. Звязана гэта ў першую чаргу з узнаўленнем для Польшчы шматлікіх знешнепалітычных рэалій міжваеннага перыяду, што дае магчымасць для Польшчы правядзення знешняй палітыкі, падобнай на тую, якая праводзілася ў 20-30х гг. ХХ стагоддзя.
Падобныя моманты можна прасачыць і ў знешняй палітыцы Расіі, як разгледжанага перыяду, так і на сучасным этапе. Пасля распаду СССР, Расія згубіла ўсходнееўрапейскіх саюзнікаў, расійскія кіруючыя колы як і ў 20е-30е гг. прыкладаюць велізарныя сілы, каб зацвердзіць за Расіяй статус вялікай дзяржавы.
Храналагічныя рамкі даследавання ахапляюць перыяд ад падпісання Рыжскай мірнай дамовы да вынікаў візіту ў Маскву міністра замежных спраў Польшчы Бека.
Мэта дадзенай курсавой работы: даследванне складаных і шмат у чым супярэчлівых па характару ўзаемаадносін паміж СССР і Польшчай, а таксама ступені ўплыву на гэтыя адносіны Нямеччыны. У адпаведнасці з пастаўленай мэтай былі вылучаны наступныя задачы:
- вызначыць характар і асаблівасці адносін паміж СССР і Польшчай ў перыяд з 1921 па 1934гг.
- вывучыць уплыў Рыжскага міру на знешнепалітычныя адносіны СССР і Польшчы паміж сабой.
- вывучыць намаганні Польшчы з мэтаю стварыць блок дзяржаў вакол сябе.
- выявіць ступень ўплыву Германскай знешняй палітыкі на савецка-польскія адносіны.
- выявіць фактары, якія паўплывалі на падпісанне дамовы аб ненападзе 1932г.
Метадалагічную аснову даследвання склалі прынцыпы дыялектыкі і метады гістарычнага пазнання: аб’ектыўнасць, гістарызм, сістэмнасць. Пры раскрыцці тэмы выкарыстоўваліся такія спецыяльна-гістарычныя метады, як праблемна-храналагічныя, параўнальна-гістарычныя.
1. КРЫНІЦЫ І ГІСТАРЫЯГРАФІЯ
Вывучэнне гісторыі польска-савецкіх адносін у савецкай гістарычнай навуцы пачынаецца ўжо ў 20-я гады. Працы гэтага часу ў асноўнай сваёй масе мелі прапагандысцкі характар. Польшча адлюстроўвалася як ваенізаваная дзяржава, выносіўшая агрэсіўныя планы ў адносінах да СССР і якая імкнулася да стварэння сістэмы антысавецкіх ваенных блокаў.
Пасля заканчэння Першай Сусветнай вайны вывучэнне гісторыі польска-савецкіх адносін працягнула сваё развіццё. Самымі значнымі працамі прысвечанымі праблеме адносін двух дзяржаў з'явіліся працы П.Н. Альшанскага, якія поўныя абвінавачванняў у бок Польшчы і цалкам ігнаруюць шматлікія факты невыканання савецкім бокам сваіх дамоўленых абавязкаў.
Пасля першай сусветнай вайны і аж да другой паловы 80-х гадоў у савецкай гістарыяграфіі ярка выяўлена ўсхваленне знешняй палітыкі СССР і ўся віна за напружанасць у польска-савецкіх адносінах 20-х гадоў ускладаецца на кіруючыя кругі Польшчы. У той жа час у гэтых працах утрымліваецца досыць шырокі фактычны матэрыял, які неабходна даследаваць для характарыстыкі савецкай палітыкі ў адносінах да Польшчы.
З другой паловы 80-х гадоў у савецкай гістарычнай навуцы адбываюцца істотныя змены. Яны адгукнуліся і на гістарыяграфіі польска-савецкіх адносін. Даследчыкі адмовіліся ад шматлікіх ідэалагічных штампаў.
У Польшчы праблема польска-савецкіх адносін з'яўляецца адной з цэнтральных у гістарычнай навуцы. У міжваенныя гады ў польскай гістарыяграфіі панаваў тэзіс аб антыпольскай накіраванасці савецкай знешняй палітыкі.
Усталяванне пасля другой сусветнай вайны ў Польшчы камуністычнага рэжыму аказала велізарны ўплыў на вывучэнне гісторыі польска-савецкіх адносін польскімі гісторыкамі. Крытычная адзнака савецкай знешняй палітыкі стала практычна немагчымай.
З сярэдзіны 80-х гадоў у польскай гістарычнай навуцы адбываюцца змены, якія аказалі істотны ўплыў на вывучэнне польска-савецкіх адносін. Цяпер даследнікі абгрунтавана выказвалі меркаванне аб наяўнасці не толькі ў Нямеччыне, але і ў СССР уплывовых палітычных сіл, якія не змірыліся з мяжой, усталяванай Рыжскай дамовай.
Вельмі шырокая савецкая, а ў наступным суверэнная беларуская і руская гісторыяграфія, прысвечаная польска-савецкім адносінам у перыяд з 1921-1934 гг.:
Найбольш маштабнай працай па гісторыі польска-савецкіх адносін з'яўляецца кніга " Очерки истории советско-польских отношений 1917-1977" [35], якая была выдадзена пад рэдакцыяй Маісеенка Г.У. у 1979 годзе. У кнізе асвячаецца гісторыя польска-савецкіх адносін на працягу 60 гадоў дваццатага стагоддзя.
У кнізе беларускага гісторыка Снапкоўскага У.Е. "Гісторыя знешняй палітыкі Беларусі" [37] дастаткова падрабязна асвятляюцца ўмовы Рыжскага міру і яго вынікі. Таксама Рыжскаму міру прысвечаная манаграфія Альшанскага П.Н. “Рижский договор и развитие советско-польских отношений 1921 - 1924 гг” [34].
Манаграфія расійскага гісторыка Мельцюхова М.І. " Советско-польские войны. Военно-политическое противостояние 1918-1939 гг" [31] асвячае заключэнне і выкананне Рыжскай дамовы 1921г. Падрабязна паказана савецка-польскае саперніцтва ў перыяд 1930-х гадоў. Аўтар лічыць, што ў савецка-польскіх адносінах і Польшча, і СССР адстойвалі сваю ўласную праўду, якой надуманай яна б не здавалася нам цяпер.
Роля Нямеччыны ў адносінах паміж СССР і Польшчай адлюстравана ў кнізе Гарлова С.А "Совершенно секретно: Альянс Москва - Берлин, 1920-1933" [26].
Вывучэнню польска-савецкіх адносін у перыяд з 1922г. па 1926 гг. прысвечаны дысертацыя "Политика Рапалло и польско-советские отношения в 1922-1926 годах" [30] і артыкул "Савецка-польскія перамовы аб заключэнні дагавора аб ненападзе ў 1924-1926 гг " [33] які былў апублікаваны ў Весніку Белдзяржуніверсітэта, беларускага гісторыка Мязгі М.М. У сваіх працах ён разглядае польска-савецкія адносіны перыяду Рапала і ўплыў на гэтыя адносіны Нямеччыны.
Міждзяржаўныя адносіны Савецкага Саюза і Веймарскай рэспублікі ў рапальскі перыяд, разглядае ў сваёй працы “Рапалльская политика. Советско-германские дипломатические отношения в 1922-1932 годах” [24], Ахтамзян А.А. Аўтар асвятляе рапальскую палітыку на аснове навейшых савецкіх і замежных публікацый, а таксама вывучаных у Палітычным архіве (ФРГ, Бон) германскіх дыпламатычных дакументаў.
Лазько Р.Р. у сваёй працы "Перад патопам (Еўрапейская палітыка Польшчы. 1932-1939 гг.)" [29] разглядае еўрапейскую палітыку Польшчы ў 1930-я гады, яна разглядаецца як сфера выяўлення нацыянальных інтарэсаў гэтай дзяржавы. Галоўная увага надаецца разгляду адносін з дзвюма яе вялікімі суседзямі - Германіяй i СССР, якія сваёй палітыкай стварылі для Польшчы сітуацыю геапалітычных "ціскоў".
У манаграфіі Міхуцінай І.У. " Советско-польские отношения 1931-1935 гг." [32], даследуецца гісторыя ўзаемаадносін паміж СССР і Польшчай, вялікая ўвага надаецца ступені ўплыву Нямеччыны на знешнюю палітыку Польшчы і СССР. Праца заснавана на матэрыялах архіваў СССР і Польшчы, шырокай гістарычнай літаратуры.
Адносіны паміж СССР і Польшчай атрымалі асвятленне ў такіх абагульняючых працах па гісторыі Польшчы як " История польского народа " [27] вядомага польскага навукоўца, гісторыка, Ул. Грабеньскага так і ў сумеснай манаграфіі польскіх гісторыкаў Тымоўскага М., Кеневіча Я., Хольцэра Е. " История Польши " [38]. У кнізе адлюстравана гісторыя Польшчы, пачынаючы з X ст. і да нашых дзён.
Найбольш вядомымі працамі, прысвечанымі савецкай знешняй палітыцы ў перыяд 1928-1934г. з'яўляюцца манаграфіі Іофе А.Е." Знашняя палітыка Савецкага Звяза 1928 - 1932 гг." і Сіпалса У.Я. " Внешняя политика Советского Союза 1928 - 1932 гг" [28] У гэтых працах таксама закрануты пытанні знешняй палітыкі СССР у адносінах да Польшчы.
2. АД РЫЖСКАЙ ДАМОВЫ ДА «ПАЎНОЧНАГАЛАКАРНА»
12 кастрычніка 1920 г. у Рызе былі складзены папярэднія ўмовы мірнай дамовы. 18 кастрычніка вайсковыя дзеянні памiж РСФСР і Польшчай былі спынены. А з 17 лістапада 1920 г. пачынаюцца інтэнсіўныя перамовы ў Рызе, Савецкі бок неаднаразова патрабаваў раззбраення так званых белагвардзейскіх атрадаў і адводу іх у тыл войска Жэлiгоўскага. Польскае ваеннае камандаванне патрабавала ад палітычнага кіраўніцтва не адводзіць войскі з фронту і аказвала падтрымку антысавецкім фарміраванням. Ужо 14 лістапада савецкі бок заявіў Польшчы, што ён будзе няўхільна выконваць усе ўмовы пагаднення, чаго патрабуе і ад Варшавы. У гэтых умовах польскае кіраўніцтва пачало раззбройваць белагвардзейскія фарміраванні, не перашкаджаючы, часткі пятлюраўскiх атрадаў сысці ў Румынію, адкуль яны здзяйснялі налёты на тэрыторыю Украінскай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (далей УССР) [37, с. 111].
Падчас перамоў у Рызе польскі бок, адводзіў усе папрокі савецкай дэлегацыі аб невыкананні дамоў. Асноўным пытаннем перамоў, гэтым разам, стала эканамічна-фінансавая дамова. Польская дэлегацыя імкнулася атрымаць ад савецкага боку як мага больш, а савецкая дэлегацыя, натуральна, не спяшалася ісці на саступкі Варшаве. У гэты час Польшча спрабавала дамагчыся дапамогі ад Францыі, але Парыж быў заняты ўласнымі справамі [34, с. 154].
За ўдзел Польшчы ў эканамічным жыцці Расійскай імперыі польская дэлегацыя запатрабавала 300 млн. золатам, а савецкі бок быў згодзен выплаціць 30 млн. Польшча патрабавала таксама перадачы ёй 2 тыс. паравозаў і вялікага ліку вагонаў, акрамя сагнаных у перыяд вайны 255 паравозаў, 435 пасажырскіх і 8 859 таварных вагонаў. Таксама польская дэлегацыя прапанавала і новыя тэрытарыяльныя патрабаванні на Украіне: Праскураў, Камянец-Падольскі, Нова-Кастусёў і Новаўшыцк [37, с. 112].