Так, у трэцыяй чвэрці І тыс. н.э. тут няма адзінай архелагічнай кульутры: на поўначы – тушамлянская (да 9 ст.) (Енуков, 1990, с. 172) і на поўдні – калочынская (Макушников, 1992, с. 74 – 75). Першыя несумненныя славяне з'яўляюцца тут у 8 – 9 стст., але належаць яны да раменска-боршаўскай культуры (Макушников, 1987, с. 15 – 16). Як і на поўначы Беларусі, гэта не прывяло да рэзкай смены культуры. Абшчынна-племянныя центры, што сфарміраваліся раней, працягваюць існаваць (Макушников, 1992, с. 75). Верагодна, што гэты сімбіёз славян (носьбітаў раменска-боршаўскйа культуры) і мясцовага балцкага насельніцтва меў вынікам фарміраванне радзімічаў. Падпарадкаванне радзімічаў Кіеўскаму княству ў канцы 10 ст. таксама не прывяло да змен, верагодна, таму, што залежнасць абмяжоўвалася толькі данінай Кіеву. Знішчэнне пасяленчай структуры адбылося пазней, у канцы 11 – першай трэці 12 стст., калі пачынаецца інтэнсіўнае "адзяржаўленне" гэтай тэрыторыі. У ніжнім Пасожжы як цэнтр кіравання і хрысціянізацыі ўзнікае Гомель. Тэрыторыя радзімічаў у гэты час падзелена паміж дзвума княствамi (Чарнігаўскім і Смаленскім), а гэта таксама не спрыяла стварэнню энаграфічнай еднасці.
Такім чынам, міграцыя славян на тэрыторыі розных балцкіх плямёнаў на большай частцы Беларусі ў 9 – 10 стст. прывяла да стварэння ўмоў для фарміравання будучага беларускага народа. Тут не след перабольшваць этнічную еднасць вялікай дзяржавы Ўсходняй Еўропы – Старажытнай Русі. І таму пачатак працэса, што прывёў да ўзнікнення беларусаў можна адносіць да 10 ст.
Міграцыя славян на абшары Беларусі не мела мэтай поўнае знішчэнне мясцовага насельніцтва і захоп тэрыторыі. Яна ішла ўздоўж гандлёвых шляхоў і мела мэтай падпарадкаванне мясцовага насельніцтва для далейшай эксплуацыі (на пачатку, гэта абмяжоўвалася зборам даніны). Для кантролю за гандлем і суседнімі тэрыторыямі засноўваліся гарады (цэнтры ўлады, гандлю, рамёстваў, а потым духоўнага жыцця). Асноўнымі шляхамі рассялення новага насельніцтва былі рэкі:
1) Заходняя Дзвіна, далей Дзісна
2) Дняпроўская Бярэзіна – вярхоўе Віліі
3) Свіслач – вярхоўя Нёмана
4) Ясельда – Шчара – Нёман.
І таму асноўныя рэшткі (астраўкі) балцкага насельніцтва сустракаюцца ў міжрэччах і вадападзелах рэк.
У 10 ст. славянамі не была падпарадкавана ўся сучасная тэрыторыя Беларусі. Але ў гэты час з'яўляюцца раннедзяржаўныя ўтварэнні (княствы) і яны працягваюць гэтую справу, выконваючы і тыя ж мэты (кантроль за гандлёвымі шляхамі, падпарадкаванне новых тэрыторый з жыхарамі-даннікамі).
Так сярэдняе Падзвінне было замацавана за Полацкам з дапамогай узвядзенне крэпасцей у Браславе, Маскавічах, Дрысвятах, Рацюнках і асноўны прыток насельніцтва (у асноўным крывічы) меў месца ў 11 – 12 стст.
Такім жа шляхам было занята Верхняе Панямонне. Так, могільнікі дрыгавічоў тут з'явіліся ў канцы 10 – пачатку 11 стст. У гэты ж час пабудаваны ўмацаванні Навагрудка і Ваўкавыска (Зверуго, 1989, с. 67, 99). І пад 983 г. маюцца звесткі аб паходзе Уладзіміра на яцвягаў i падпарадкаванні іх сваёй уладзе. Да 12 ст. адносіцца заснаванне ў Панямонні Гродна, Слоніма і Турыйска (Зверуго, 1989, с. 63, 73, 75). Тое, што ў асваенні Панямоння прымалі ўдзел акрамя дрыгавічоў і драўляне, валыняне і крывічы таксама сведчыць на карысць думкі аб асваенні гэтага рэгіёну пад кіраўніцтвам дзяржавы. К 13 ст. мяжа паміж славянамі і балтамі праходзіла па р. Нёман. Распаўсюджанне беларускай мовы ў паўночнай частцы Панямоння і басейне р. Віліі адбылося ўжо ў часы Вялікага княства Літоўскага (з 13 да канца 18 стст.).
Заключэнне
Такім чынам, можна адзначыць, што падпарадкаванне славянамі мясцовага балцкага насельніцтва значнай часткі Беларусі ў 9 – 10 стст. склала перадумы да фарміравання беларускага народу. Наяўнасць на тэрыторыі Беларусі розных балцкіх плямёнаў і іх асіміляцыя прышэльцамі прывяло да стварэння розных гісторыка-этнаграфічных рэгіёнаў і розных дыялектаў, груп гаворак у складзе беларускага этнасу. Аднак з гэтага часу на Беларусі ствараюцца першыя дзяржаўныя ўтварэнні (старажытнарускія княствы) і на працэс развіцця этнасу пачынаюць уздзейнічаць таксама і новыя, палітычныя фактары. Пазней, на новым гістарычным этапе (ў часы Вялікага княства Літоўскага) працэс стварэння беларускага ("рускага") этнасу завяршаецца.
Этногенез белорусов, 1973. ТД научной конференции. Мн.
Штыхаў Г.В., 1992. Крывічы. Мн.
Белорусская археология. Достижения археологов за годы Советской власти. Мн., 1987.
Брейдак А.Б., 1988. Западная граница латгальского и селонского племени по данным языка в ХІІІ – XIV вв. // Балто-славянские исследования. 1986. М. С. 219 – 228.
Вячорка В.Р., 1983. Некоторые ареальные особенности фонетического оформления белорусских балтизмов // Балто-славянские этноязыковые отношения в историческом и ареальном плане. ТД ІІ балто-славянской конференции. М. С. 8 – 10.
Дучыц Л.У., 1991. Браслаўскае Паазер'е ў ІХ–XIV стст. Мн.
Енуков В.В., 1990. Ранние этапы формирования смоленско-полоцких кривичей. М.
Зверуго Я.Г., 1989. Верхнее Понеманье в ІХ – ХІІІ вв. Мн.
Климчук Ф.Д., 1981. К истории распространения белорусских говоров в юго-восточной Литве // Балто-славянские исследования. 1980. М. С. 214 – 221.
Климчук Ф.Д., 1983. К вопросу об утверждении славянского лингвистического элемента на территории нынешней Белоруссии // Балто-славянские этноязыковые отношения в историческом и ареальном плане. ТД ІІ балто-славянской конференции. М. С. 25 – 26.
Левко О.Н., 1990. Пути и характер расселения славян на территории Северо-восточной Белоруссии // VI Международный конгресс славянской археологии. ТД советской делегации. М. С. 38 – 41.
Лінгвістычная геаграфія і групоўка беларускіх гаворак. 1969. Мн.
Лысенко П.Ф., 1991 Дреговичи. Мн.
Макушников О.А., 1987. Нижнее Посожье во второй половине І тысячелетия н.э.: Автореф. дисс. .. канд.истор. наук. Киев.
Макушников О.А., 1992. К вопросу о поселенческой структуре второй половины І тыс. н.э. в нижнем Посожье // Насельніцтва Беларусі і сумежных тэрыторый у эпоху жалеза. Мн. С. 73 – 76.
Медведев А.М., 1996. Беларуское Понеманье в раннем железном веке (І тысячелетие до н.э. – 5 в.н.э.). Мн.
Митрофанов А.Г., 1978. Железный век Средней Белоруссии (VII – VI вв. до н.э. – VIII в. н.э.). Мн.
Непокупный А.П., 1976. Балтийская и балто-славянская географическая терминология Белоруссии и Украины.
Піліпенка М.Ф., 1993. Фарміраванне пачатковай этнічнай тэрыторыі беларускага народа // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. ТД. Мн. Ч. І. С. 24 – 25.
Поболь Л.Д., 1983. Археологические памятники Белоруссии. Железный век. Мн.
Cедов В.В., 1982. Восточные славяне в VI – XIII вв. М.
Титов В.С., 1983. Иторико-этнографическое районирование материальной культуры белорусов XIX – начала XX вв. Мн.
Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. 1993. Мн,. Ч. І, ІІ.
Шмидт Е.А., 1991. Археологические культуры железного века в верховьях р. Сожа. // Гомельщина: археология, история, памятники. Гомель. С. 39 – 41.
Шмидт Е.А., 1996. Об этнической принадлежности племен тушемлинской культуры IV–VIII вв. н.э. в верховьях Днепра // ГАЗ. № 10. С. 33 - 37.