Время оформления представлений о верховном божестве Мира-Вселенной, Природы и рода человеческого может быть определено лишь приблизительно: в земледельческом энеолите были только рожаницы; мужские божества начинают появляться в конце трипольской культуры, но занимают второстепенное место. Для торжества идеи мужского божества, как Хозяина Мира, обязательным условием является полная победа патриархата. Где-то в бронзовом веке (может быть, в конце его, когда возросла роль земледелия), по всей вероятности, оформился принципиально новый, вытекающий из мировоззрения земледельцев, культ бога Вселенной – Рода. К Роду близок бог Святовит, возможно, отличающийся от него лишь своим описательным именем (Свет + жизнь). Род заслонил собою архаичных рожаниц, функции которых никогда не выходили за пределы идеи плодовитости-плодородия. В русской вышивке трехчастная композиция, состоящая из Макоши и двух рожаниц с воздетыми к небу руками, представлена как обращение к небесному богу, в котором следует видеть Рода, «вдувающего жизнь». С небесным Родом, очевидно, связаны и моления на высоких горах, расположенных ближе к небу.
Важным персонажем славянской мифологии был Дажьбог. Он – сын Сварога, как Аполлон – сын Зевса. Это – светоносный бог солнца и света, податель благ. Аналогия с античным Аполлоном наиболее объясняет культ Дажьбога. Время его оформления (судя по иранскому «бог»), очевидно, – эпоха тесных контактов со Скифией, VI – IV вв. до н. э. Речь не идет о заимствовании имени божества полностью, <…> основа имени славянского бога чисто славянская. <…>
Первое тысячелетие до н. э. было временем расцвета праславянского патриархального язычества. Древние культы женских божеств продолжали существовать, но социальное развитие, усиление власти вождей, появление элементов государственности – все это рождало новые религиозные представления и содействовало созданию славянского Олимпа с мужскими божествами во главе.
Ярким узором на общем фоне расцвета язычества в I тысячелетии до н. э. является формирование в эти века первичных форм мифологически построенного древнейшего богатырского эпоса. Борьба с киммерийцами в начале тысячелетия, борьба со скифами (ограждение своих земель) в его середине и неравная борьба с сарматами на исходе этого периода – все это нашло отражение в мифах и эпических сказаниях, дошедших до нас в XIX – XX вв. уже в сильно измененном облике волшебных сказок и преданий. <…> [21]. Начало документа
ФАРМІРАВАННЕ МІФАЛОГІІ БЕЛАРУСАЎ
(Цит. по: Шамак, А.А. Міфалогія Старажытнай Беларусі / А.А. Шамак. – Мінск : Сэр-Віт, 2004. – 240 с.)
А.А. Шамак – кандидат исторических наук, доцент кафедры теории и истории культуры Белорусского государственного педагогического университета им. М. Танка, разработчик курсов «Общая мифология», «Мифология белорусов» для высших учебных заведений, автор ряда научных статей и учебных пособий в области мифологии.
<...> Развіццё міфалогіі беларусаў адбывалася па агульных міфалагічных законах, але ў той жа час мела і пэўную спецыфіку, якая звязана з гісторыяй фарміравання беларускага этнасу. <...>
Першы, архаічны, этап развіцця міфалогіі беларусаў – час існавання самых простых міфалагічных элементаў. Храналагічныя межы гэтага перыяду: 9 –8-е тысягоддзі да н.э. – VIII – VII ст. да н.э.
Паўднёваеўрапейцы, якія прыйшлі на зямлю Беларусі, былі на той стадыі культурнага развіцця, калі асноўныя формы міфалагічных ўяўленняў – татэмізм, анімізм, фетышызм, магія – ужо існавалі. Палеаліт – час паляўнічых і збіральнікаў. Гэта знайшло адбітак у мысленні чалавека і адлюстраванні яго ўяўленняў пра свет. Прырода і жывёлы займалі значнае месца ў вобразнай карціне свету. Зыходзячы з агульначалавечага вопыту можна выказаць думку, што ў гэты час у сістэме міфалагічных уяўленняў дамінавалі татэмізм і анімізм, але павінны былі існаваць і нейкія элементы паляўнічай магіі, фетышысцкія ўяўленні. <...>
У неаліце (5 – 3-е тысячагоддзі да н.э.) пачынаецца працэс пераходу да земляробства, а разам з гэтым адбываюцца значныя змены ў ладзе жыцця першабытных людзей, што пацягнула за сабой змены і ў міфалогіі.
Жывёльныя матывы павінны былі адыходзіць на другі план. На першае месца выходзіць шанаванне раслін, зямлі, сонца, вады. У сувязі з гэтым адбываецца працэс пераасэнсавання ранейшай сімволікі. <...>
У бронзавы век (2-е тысячагоддзе да н.э. – VIII – VII ст. да н.э.) адбываецца канчатковы пераход людзей, што жылі на тэрыторыі Беларусі, да земляробства і замацаванне патрыярхату як формы сацыяльнай арганізацыі грамадства.
Значная культурная і гістарычная падзея веку бронзы – прыход на беларускія землі індаеўрапейцаў, якія аказалі ўплыў на культуру мясцовага насельніцтва, асімілявалі яе асобныя элементы, але не змаглі поўнасцю выцесніць. Міфалогія нашых продкаў папаўняецца новымі індаеўрапейскімі элементамі і надалей фарміруецца як міфалогія земляробчага народа. У гэты перыяд складваюцца асобныя архетыпы і міфалагемы, якія захаваліся ў міфалогіі беларусаў да нашага часу.
У бронзавы век удасканальваецца земляробства, якое становіцца асноўным заняткам насельніцтсва. Яно спрыяе пашырэнню культу сонца, паколькі менавіта ад сонца залежала прарастанне і рост раслін. Распаўсюджвалася шанаванне дажджу і звязаных з ім навальніц і маланак. Навукоўцы лічаць, што ў гэты час фарміруюцца асноўныя аграрныя культы беларусаў. <...>
Другі этап развіцця старажытнай міфалогіі беларусаў доўжыцца з VIII – VII ст. да н.э. да IV – VI ст. н.э. Гэта жалезны век, час сацыяльнай іерархізацыі і пераходу да раннекласавага грамадства. Сацыяльная структура грамадства ўскладняецца і разам з гэтым ускладняецца сацыяльнае жыццё, што аказвае значны ўплыў на свядомасць людзей. З'явы сацыяльнага жыцця таксама пераносяцца і на сферу міфалагічных уяўленняў.
У жалезным веку ў асноўным сфарміраваўся пантэон багоў. Навукоўцы лічаць, што ўзрастае значэннее Бога-грамавіка, распарадчыка навальніц, маланак і дажджу, апекуна ваеннай справы. Але паводле сярэднявечных пісьмовых крыніц можна меркаваць, што не менш уплывовым лічылася бажаство, якое ўяўлялася апекуном жывёлы, было Богам багацця і апекуном старажытных жрацоў. Пазней гэтае бажаство заменіць славянскі Велес, якога заўсёды адзначаюць разам з Перуном. <...>
З IV – VI ст. пачынаецца трэці этап развіцця язычніцкай міфалогіі. Прыход на Беларусь славян, працэсы асіміляцыі і сінтэзу балцкай і славянскай культур сфарміравалі апошнія элементы міфалогіі беларусаў. <...> У канцы Х ст. завяршаецца развіццё язычніцкай міфалогіі беларусаў як рэгіянальнага варыянта ўсходнеславянскай.
Да класічнага перыяду развіцця язычніцкай міфалогіі беларусы не змаглі перайсці з сувязі з тым, што адбыўся хуткі пераход да цывілізацыі і да хрысціянства з яго міфалагічнай сістэмай. Спынілася развіццё язычніцкай міфалогіі, але яна знікла не адразу. Працэс яе замены хрысціянствам расцягнуўся на доўгія стагоддзі, а асобныя элементы на бытавым узроўні функцыяніруюць і ў наш час.
Язычніцкую міфалогію беларусаў нельга ўяўляць чымсьці адзіным, паколькі саюзы плямёнаў, што насялялі тэрыторыю Беларусі, адрозніваліся ўзроўнем культурнага і сацыяльнага развіцця і адпаведна сістэмай міфалагічных элементаў. Па-рознаму складаваліся і адносіны з субстратным насельніцтвам. Розніўся тэмп і узровень развіцця грамадства на землях Беларусі. Гэтыя фактары непазбежна ўносілі карэктывы ў працэс развіцця міфалогіі плямёнаў, што насялялі нашу зямлю. Таму ў сістэме язычніцкай міфалогіі беларусаў можна вызначыць рэгіянальныя асаблівасці, звязаныя з тэрыторыямі жыццядзейнасці асноўных плямёнаў, якія сфарміравалі беларускую народнасць: крывічоў, радзімічаў, дрыгавічоў і балтаў [26, 13 – 19]. Начало документа
(Цит. по: Гарошка Л. Уводзіны ў беларускую міфалогію // Беларускі гістарычны часопіс. – 1996. – № 3. – С. 73 – 85)
Л. Горошко – религиозный деятель белорусского зарубежья, педагог, культуролог, писатель и публицист.
<...> Паводле класічных падручнікаў па гісторыі Беларусі, рэлігія старажытных беларусаў мела форму язычніцтва, заснаванага на абагаўленні прыроды. Аднак гэта справядліва толькі для больш позняга часу. Пытанне заключаецц ў тым, якія фрмы рэлігіі існавалі ў далёкім мінулым. Ці была рэлігія старажытных славян заўсёды політэістычнай па сваёй сутнасці? Пры дэталёвым вывучэнні ўсіх наяўных доказаў мы прыходзім да высновы, што прымітыўная рэлігія ўсіх славян была ў асноўным монатэістычнай. Некаторыя гісторыкі, закранаючы пытанне славянская міфалогіі, ахвотна прымаюцт гэтую выснову, хоць неабходна адзначыць, што большасць з іх прытрымліваецца супрацьлеглай думкі. Так, тыя, хто знаёмы з славянскай міфалогіяй, памятаюць сведчанні Пракопія Кесарыйскага (VI ст. Н. Э.) пра вераванні ранніх славян. Пракопій сцвярждае, ўто сярод сваіх багоў славяне лічылі адзіным уладаром Усявышняга госпада, якому ўсе астатнія былі абавязаны сваім паходжанне. Падобныя сведчанні былі і ў Гольманда ў яго “Славянскай хроніцы”, складзенай каля 1167–1168 гг. У ёй сярод славянскіх багоў вылучаецца адзіннайбольш магутны, царства якого знаходзілася на небе, які кіраваў менш значнымі божаствамі. Вядома, пазней былі спробы ўзяць пад сумненне праўдзівасць такіх паведамленняз, паколькііх аўтары з'яўляліся хрысціянамі і таму іх погляды былі тэндэнцыйныя. Варта ўзяць пад увагу, што ў лужыцкіх сербаў існавала міфічная істота, вядомая як Прабог, а ў памеранскіх і палабскіх славян – вярхоўнае бажаство, называемае Трыглаў.