Каржылар нарығы:
-капиталдар нарығы, немесе инвестиңиялык нарыктар; несие нарыктары;
- кұнды кағаздар нарыктары - акйиялар, облиғациялар, опңиондар,варанттар жәнс фьючерстж контрактардың т.б.
- вадюта-акша нарыктары.
Интеллектуалдык өнімдер нарығы иннывациялардың , ойлап табулардын, информаңиялык кызметтердің, әдебиет және өнер еңбектершің нарыктары.
Жұмыс куші нарығы. Бұл енбек ресурстары козғалысының экономикалык фомасы. Бұнда нарык әкономикасы заңдарына сәйкес жұмысшы куші миграция жасап отырады.
Аймактык нарыктар: жергілікті, кішкі, ұлттык, сыртқы, халыкаралык нарыктар.
Нарықтарды сегменттеу. Нарықтын негізгі түрлері әртүрлі субнарыктарға косалкы, нарыктык сегменттерге бөлінеді. Нарыкты сегменттеу тауарларға бірдей емес талаптар коятын, осы тауарлардын тутынушыларын жеке-жеке топтарға бөлу болып табылады. Сегменттеу әртүрлі жолдармен, әртүрлі факторларды (көрсетыштерді) колдану аркылы журпзіледі. Осылардың, негізгілері:
1.Географиялық:
- аймактар бойынша: Солтустік, Орталык, Батыс, Шығыс,
Онтустік;
- әкімшь*пк белім бойынша: республика, облыс, аудан, кала;
- түрғындардың тығыздығы бойынша: кала, ауыл, кала мады;
- климат бойынша: тен,із, континентальдык, орташа, ыстың т.б.
2.Демографиялық:
- адамдардын, жасына сәйкес топтау;
- жыныстык топтау;
- отбасы мушелерінің санына карай топтау;
- табыстар дзрежесіне карай;
- кәсіби кұрамына сәйкес: ғылыми кызметткерлер, мемлекеттік
кәсшорындардың жумысшылары, кызметкерлер, зейнеткерлер т.б.
- білім дәрежесіне, діни кезкарасына сәйкес;
- улттык кұрамға сәйкес топтаулар;
3.Психологиялық;
—халыкты әлеументтік курамына сәйкес топтау;
- табыстардын, дәрежесіне сәйкес;
- емір салтына сәйкес: жастар, спортпен шұғылданатындар, аксуйектер;
— жеке басының касиеттеріне сәйкес: ашуланшактар,өз-өзіншілдігі мо л дар.
4.Мінезқұлықтың (тауарларды таңдауда):
—тауарда кездейсок сатып алады;
- сатып алуда пайда, бағалылык, көздейді;
— сапалы заттар, темен бағалы заттар алады;
— клиент болудыд түрактылығы, ешмнің кажетплш дәрежескі унемікерек, анда-санда керек;
- ошмғе әмоңионалдык катынасы: позитивтік кезкарас, неғативтік кезкарас.
2.4. Мемлекеттің нарықтық экономикада атқаратын ролі.
Мемлекеттің макроэкономикалык процеске катысуы осы процестің бөлінбейтін әлементіне айналды. Бугінгі танда мундай катынасу барлык әкономика көлемінде жургізіледі және ол белсенді түрде жузеге асырылуда. Әлбетте, мемлекет белсенділігінің артуына карамастан, бугінгі таңда өркениетті елдердін әкономикасы өзінің нарықтык негізін сактауда.
Осыған баиланысты «әкономика-мемлекет» карым-катынастары карама-кайшылыкты мазмундағы құбылыс. Неге? Себебі аталған карым-катынастардың екі жағы да карама-карсылыкта бейнеленеді.
Шын мәнінде, нарыктык әкономика таңдау және еркін кәсіпкерлікке негізделғен. Мемлекет - еркін тандаушылыкты шектейтін куш. Еркін тандау кашанда және барлык, субъектілермен жоғары бағалылыкпен тандау ретінде танылады, ал куштеу»(ықтиярсыз көндіру)-осы бағалылыкты теріске шығару деп тусшдіріледі.
Мемлекеттңн әкономикалық өмірге белсенді араласуының мынадай уш себебін бөліп көрсетуге болады:
Біріншіден муның кажеттілігі нарык катынастары механизмінің "өзеп"-бәсекелтік күрес болып табылатындағы. Расында, бәсекелестік монополияның пайда болуы факторларының бірі екені белгілі. Монополияның дамуы •- нарықты әкономиканың бәсекелестік бастамасын бузады. Бул макроәкономикалык проблемаларды шешуге теріс әрекетін тиғізеді, коғамдық өндірістің тиімділігін төмендетеді. Бұдан келіп, бәсекелестік бастаманы арнаулы корғау және әкономикадағы монопольдік тенденцияны шектеу кажеттілігі пайда болады. Мундай киыншылыкты тек мемлекеттің монополияға карсы әрекеті ғана жеңе алады.
Екіншіден, нарык әкономикасына "паидасы жок," ендіріс түрлері аз емес. Ең алдымен, олар капиталдың орнын узак мерзімде толтыратын өндірістер. Оларды меңгеру жекеменшік кәсіпорындарға біршама киындыктар туғызады.
Үшіншіден, нарыктың өзін-өзі реттеу мумкіндігінін шектелуінен туындайтын себептер бар. Мемлекет өз күшін әкономикалык жуйенің тепе-тендіғін камтамасьтз етуге, жумыспен камтуды кажетті деңгейде сактауға, акша айналымын бакылауға және т.б. макроәкономикалык проблемаларды шешуге бағыттайды.
Бугінгі тандағы дуниежузілік әкономикаға тән нәрсе-нарыкты жуйе ешкандай елде таза түрінде кездеспейді, тіпті ол А.Смит пен К.Маркстің заманында да болған жок. Екшип мәселенарыктык катынастар калыптаскан елдерге қарағанда, әміршілдік-әкімшілдік жуиеге негізделген мемлекет бұл жуйенің жеткілікті дамымау себебіне байланысты бар жауапкершілікті коғамның карапайым мушелерінің иығына салып койды. әміршілдік-әкімшілдік жуйе нарык курылымын ығыстыра немесе оның сипатын буза отырып (деформациялау), шаруашылык субъектісін әкономикалык түрғыдан ынталандырудың орнына, пайдаға деген "камкорлыктан" ғана емес, сонымен катар банкротқа (зиян шегу, дәрменсіздік) ұшырау кауіпінен "құтқары”.
Бул жуйе ондаған жылдар бойы кәсіпорындардын, зиян шеккен шығындарының орнын мемлекет тарапынан толтырып келді, тіпті әлі де болса осындай саясат жургізуде. Мәселен; 1. басым көпшіліп мемлекеттік бюджетін каржыландыруда. 2. өндіргіш ресурстарды орынсыз шығьғндап, ысырапшыл пайдалану әдісі әлі де болса колданылуда; 3. жаңа және прогрессивтік технологияны енгізу кажеттілігіне устірт көзкараспен карау куні бугінге дейін басым тусуде.
20 ғасыр дәлелдеп отырған ақиқат кандай да болсын, дамыған елдер ертерек немесе кейінірек дағдарыс және куйзеліс кезеңнен өтеді. Мәселен, АҚШ президенті Рузвельттін "адалдык бәсекелестік" және 1929-1933 жылдардағы тоқыраудан шығу тәсілдері сол кезде тубегейлі кауіпті деп саналды. Ал Рузвельттің өзін "тукті социалист" атандырды. Куні бугін ғана айкын дәлелденіп отырғандай, казіргі заманның барша ұмтылыс, мумкіндігіне карамастан, 19-ғасырдағы асқақ арманшыл дәуірге кайта оралуға жол жок екені белгілі болды. Мұны карапайым тусіндіруге өте қиын, себебі 20-ғасырдың соңында тарих өзінің қарама-қарсы жағына бұрылып отыр.
