11- тақырып. Өнеркәсіп жоспарындағы көрсеткіштер және бизнес-жоспардағы қаржы жоспары
1. Өнеркәсіп жоспары көрсеткіштері
2. Қаржылық жоспарлау
1.Өнеркәсіп жоспары көрсеткіштердің жүйесінде көлемді және үлестік көрсеткіштерді айырады.
Көлемді көрсеткіштер түгел өндірістің, бөлек процесстер және факторлардың, онда қатысушылардың абсолютті көрсеткіштерін анықтайды. Мысалы: жалпы өндірілген өнім көлемі, механикалық жасақтау көлемі, еңбек шығындарының көлемі, материалды ресурстардың көлемі.
Үлестік көрсеткіштер екі немесе одан да көп бір бірімен байланысты көрсеткіштердің қатынасын көрсетеді. Мысалы, өнім бірлігіне қажет металл шығыны, өндірістің қуат бірлігіне қажет капиталды салымдар.
Өнеркәсіп жоспары көрсеткіштердің санын көрсетуде натуралды, еңбек және құндық өлшеуіштер пайдаланылады.
Натуралды өлшеуіштер өндіріс көлемін, материал ресурстарын жоспарлау үшін пайдаланады. Олар әрбір көрсеткіштердің санын және сапалық сипаттамасын анықтауға қажет.
Өндіріс көлемінің еңбек өлшеуші өнім қажетті еңбек күшінің көлемін сипаттайды, ол норма-сағатпен белгіленеді.
Натуралды және еңбек өлшеуіштері еңбек өнімділігін, еңбек ақы көлемін, т.б. есептеуге қажет.
Тауарлы-ақшалық қарым-қатынас шарттарда маңызды орынды құндылық (ақшалық) өлшеуіштер сақтап отыр. Құндық көрсеткіштер көмегімен өнеркәсіптің даму динамикасын, пропорцияналдар мен қарқындарды анықтап, жоспарлаудың барлық бөлімдерін байланыстырады.
2.Кәсіпкерліктің қызметінің негізгі элементі-жоспарлау болғандықтан, бизнес-жоспардағы маңыздысы қаржылық жоспарлау болып табылады.
Мекеменің қаржылық ресурстарын тиімді басқару мекеменің өндірістік процессін, қарым-қатынастарын, қаржылық түсімдерін тиімді жоспарлау деңгейімен анықталады.
Сонымен қаржылық жоспарлау - мекеменің экономикалық дамуын жабдықтау бойынша нормативтік-көрсеткіштер мен қаржылық механизімнің құрамдас жүйесі және экономикалық, әлеуметтік жоспарлаудың күрделі бөлігі. Қаржылық жоспарлаудың ерекшелігі - өндірістік материалдық - заттық элементтерімен салыстырғанда ақшалай құалдардың еркін қозғалысыменанықталатын ақшалай формаларда жасалуы.
Қаржылық жоспарлаудың объектісі-кірістер мен түсімдердің құрылуы мен таратылуы, орталықтандырылған және жергілікті қаржылай қорлардың құрылуы мен оларды шығындау.
Қаржылық жоспардың мазмұнды-қаржылық кірістері мен түсімдерді тарату мен құру бойынша экономикалық процесстерді алдын-ала маневрлеу мүмкіндіктерін анықтау.
Қаржылық жоспарлаудың міндеті- шаруашылық субъектілерінің дамуын тексеруге, қаржылық ресурстардың материалдық-заттық элементтерімен сәйкестігін сақтау.
Мекеменің жағымды қаржылық жағдайы оның құралдарының құрылу көзі мен шығындау бағыттарын тиімді жоспарлау бойынша анықталады.
Мекеменің мақсатары мен міндеттеріне сай алуан түрлі мазмұндағы қаржылық жоспарлар жасалады жоспарлау бағыты мекеменің даму стратегиясымен сай келеді. Нарық жағдайында қаржылық жоспарлауға көп мән беріп отыр. Тиімді басқаруды жүзеге асыру мақсатында ағымдық және перспективтік даму міндеттерін бизнес – жоспарлар жасалады. безнис жоспарда мекеменің қаржыландыру стратигиясы көрінісі табады, алуан түрлі жағдайлар мен вариянттар болжамданып, нарықтағы мекеменің мүмкіндіктері бағаланады.
Бизнес жоспарлау процесін құру үшін фирма өз ресурстарымен ой пікірлерді пайдалану. Мысалы; жаңа техникалық енгізу нарықта жоқ жаңа зат өнім қызмет көрсету түрін ойлап табу. Осыларды ой пікірлерге жатқызуға болады. Фирманың ресурстарына техникалық мамандары қаржысы, капиталы тағы басқа жатқызуға болады. Жан жақты даму деген мағынаны білдіреді. Өндірісті дивиденция – дегеніміз өнімнің бір бірімен болатыны емес, көптеген түрлерінің көбейту болып табылады. Диверсификация жолдарын талдау деп бір өнім бірлігін өндірілгенде дағдарысқа ұшыраған жағдайда жағдайда өндіріске жаңа енгізіп, өнімнің басқа түрлері өндіріледі. Мысалы: құртқа өндіретін фирманың қаржылық жағдайы фирма өнімнің өтімділігінің төмендігінен немесе қаржының көптігінен өндіріске жаңа техникалық конфет өндіретін цех алушы мүмкін. Дивирсефикациялау жолдарын талдауда төменгідегі жағдайларымен ескеріледі:
1. Шығаратын өнімнің сапасы көлемі, бәсекелестік қабілетін талдау
2. Кадрлық саясатты талдау
3. Жаңа өнімді шығарудағы мекеменің табысын талдау
Фирма ішілік саясат – дегеніміз фирманың алдына қойған мақсатына жетуі үшін қолданылатын бағыт бағдарламасы. Фирма ішілік саясаттың құру көздері өнім сапасы, бәсекелестер. Сонымен бірге фирманың сыртқы факторлары да әсер етеді. Фирма ішілік саясат бұл фирманың ішкі ортасының жұмысы. оған фирманың кадрлары да жатады. Ой пікір – фирма – фирма ресурстары – Ой пікірлердің пайда болу кедергілері- инвестор капиталы – бизнес жоспарлау процесі – фирма капиталы – жалпы капитал – жалпы пайда – инвестор пайдасы- жалпы пайданың бөлінуі – фирма пайдасы.
Өзін -өзі тексеру сұрақтары
1. Жоспар көрсеткіштері қандай ?
2. Қаржылық жоспарлаудың ерекшелігі қандай ?
3. Қаржылық жоспарлау дегеніміз не ?
Әдебиеттер: /9/,/7/,/1
12- тақырып. Бизнес-жоспардағы қаржы жоспарының негізгі мақсаттары мен мәні
1. Бизнес-жоспардағы қаржы жоспарлауы
2. Қаржылық жоспардың мақсаты
1.Бизнес-жоспардағы қаржы жоспарлаудың негізгі мақсаттары мыналар:
1. мекеменің қаржылық, инвестициялық өндірістік қызметін қаржылық ресурстармен жабдықтау;
2. капиталды тиімді салу немесе орналастырудың жолдарын анықтау, оны радиональды пайдалану деңгейін бағалау;
3. қаржылай құралдарды тиімді, үнемді пайдалану есебінен пайданы арттырудың шаруашылық ішілік резервтерін анықтау;
4. контрагенттермен, банкпен, бюджетпен қаржылық қатынастарды тағайындау;
5. акционерлер мен инвесторлардың пікірлерін қорғау мен қолдау;
6. мекеменің төлемдік қабілеттілік, қаржылық және несиені өтеу жағдайларын бақылау;
Нарықтық экономика мекемелерден сапалы қаржылық жоспарлауды талап етеді, себебі жасалынған жоспардың жағымсыз салдарынан мекеменің өзі жауап береді.
Жаңа экономикалық жағдайларда қаржылық жоспарлаудың кең қолдауын қолдаумен бірге, Қазақстан Республикасында шектейтін факторлар да бар:
1. Қазақстандық нарықтың, қоғамдық өмірдің барлық сфераларындағы зор өзгерістермен байланысты тұрақсыздық деңгейі;
2. мекемешілік қаржылық жоспарлау сферасындағы тиімді нормативтік-құқықтық базасының болмауы;
3. жоспарлау облысындағы сенімді қаржылық мүмкіндіктердің шектелуі.
Қаржылық жоспарлаудың мәні мынадай факторлармен ашылады:
1. стратегиялық мақсаттарды, нақты қаржылық көрсеткіштерге айналдырады;
2. қаржылық жобалардың өмір сүруі қабілетін анықтау мүмкіндіктерін ашады;
3. сыртқы қаржыландырудың иеленудің құралы болып табылады;
4. контрагенттермен, банкпен, бюджетпен қаржылық қатынастарды тағайындау;
5. акционерлер мен инвесторлардың пікірлерін қорғау мен қолдау;
6. мекеменің төлемдік қабілеттілік, қаржылық және несиені өтеу жағдайларын бақылау;
Жаңа жағдайларда мекеме қаржылық жоспардың көмегімен салықты шегергеннен қалған пайданы шығындау бағыттарын анықтайды.
2.Қаржылық жоспарды жасаудағы мақсат - қаржылық көрсеткіштердің шамасын болжау негізінде қаржылық ресурстар, капитал мен резервтердің мүмкін көлемін анықтау.
қаржылық жоспарлаудың басты кезеңі мекеменің стратегиясы болып табылады, яғни шаруашылық субъектінің шығындар мен жоғары пайда деңгейін қамтамасыз ететін бөлімшелері.
Шығындар орталығы- төмен рентабельді, коммерциялық емес бөлімшелері болып табылады.
Қаржылық жоспарлау мекеме қызметінің барлық жағын қамтып, мекеменің қаржылық жағдайын жақсарту мен сауықтыру мақсатында қаржылай, еңбек пен материалдық ресурстардың құралуы мен шығындалуын бақылайды.
Мекемедегі қаржылық жоспарлау шаруашылық қызметті жоспарлаумен тығыз байланысты. Бизнес жоспардағы қаржылық жоспарды жасау процесінде мыналар анықталады:
1. өнімге келетін шығындар;
2. өнімді өткізуден түсетін кіріс көлемі;