Е бек нары ы ж не оны теориялы м ні (стр. 3 из 5)

Экономикалықреттеутәжірибесікөрсеткендей, Филлинстіңқисықсызығықысқамерзімдіэкономикалықжағдайлардаколдануғакеледі. Өйткені, ұзакмерзімдіжоспардажұмыссыздықтыңжоғарыболуынакарамастанинфляцияүдейбереді, мұныңбірталайсебептерібар.

Бұлардыңішіңдегіжиынтықсұраныстыынталандырумәселесінбөліпкөрсетукерек. Үкіметинфляцияарқылыжұмыссыздыктыңтөмендеңгейінтұрақтандыруүшінеңбекшілерді "жалғанкүту" дегенгесендіреалсадіттегенмақсатынажетеді. Мысалы, жалдамалыжұмысшыларноминалдыжалақыставкасыныңөсуінбайқап, еңбекұсынысынкөбейтеді. МұндаФиллипстіңконцепциясыбойыншаинфляциясыныңөсуі, жұмыссыздықтыазайтуымүмкінБірақбіркездехалықноминалдыжалақыныңжоғарыставкасыныңосущінбайкап, еңбекұсынысыныңшынбағасынбіледіӨиткеніинфляциятұсынданақтыжалақыныңжоғарылауыоныңноминалдыдәрежесініңөсуіменбірдейемес, оғансәйкескелмейді. Егерадамдаралғанақшаларынақызметпентауарсатыпалудыбіріе-біртеазайтсаүміттіңүзілгеніондаешкімдежалақынынөсуінекарамастанеңбегінұсынбайды. Мұндайөзаратәуелділікке60-шыжылдарыамериканэкономисіМ.Фридменерекшеназараударды. Олжұмыссыздықпенкүресудежиынтықсұраныстыинфляциялықшараларментолтырутиімсіздепкөрсетті. Сонымен, халықөзініңжалғанкүтуінсезіпноминалдыставканыжоғарылату, жалақынысатыпалукабілетінжоғарылатуменсәйкесеместігінтүсінгендеғана, инфляцияныңөсуіеңбектіұсынудыңөсуіменжүрмейоныңазаюы, яғнижұмыссыздықтыңөсуіненжүреді.

1.3. Жұмыскүшінесұранысжәнеұсынысзаңдары.

Еңбекнарығыдабасқанарықтарсияқтысұранымның, ұсынымныңжәнетепе-теңдікжағдайыменсипатталады. Психологиялықтұрғыданалғандаеңбеккесұранымқисықсызығыжалдаушыныңтілегін, алеңбектіұсынымқисығықызметкердің (жұмысшының) ділегінкөрсетеді. Жекелегенеңбекнарығы, әдетте, бізгебұрыннанбелгіліграфикпенбейнеленеді.

Сурет2. Жекеленгенеңбекнарығы.

2-шісуреттеенбеккесұранымменұсынымжәнежалақыныңтепе-теңдікдеңгейініңграфигікөрсетілген. СұранымменұсынымшарттарыныңауытқуыSS жәнеДДқисықсызықтарыныңжылжуынажәнежалақыныңтепе-теңдікмөлшерініңөзгеруінеәкеліпсоқтырады. W/P*.

Еңбектіұсынымжалақыдинамикасынакеріпропорционалдытәуелділікпенәсеретеді. Басқашаайтқанда, егep жұмыскүшінұсынубасқаөндірісфакторларынұсынуменсалыстырғандашектеуліболатынболса, ондажалақыныңөсуіорыналады. Еңбектіұсынумынадайфакторларменанықталады:

1. халықтыңмөлшерімен;

2. тұрғындардыңжалпысанындағыеңбекетугеқабылетібар. халықтыңүлесімен;

3. жұмысшыныңбіржылішіндеатқарғанжұмыссағатыныңорташасанымен;

4. жұмсалатынеңбектіңсаныжәнесапасымен, жұмысшыныңмамандықдеңгейімен/ квалификациясымен/.

Жалақыныңтепе-тендікдеңгейінорнықтырудыңавтоматтытенденциясыболадыдегенжорамалбар. Тепе-тендіккежетумеханизміболып, жұмыссыздықкөлемініңөзгеруініңықпалыменжәнетауарлардыңнарыққаәсеретуіменболатынжалақыныңақшалаймөлшерінінауытқуықызмететеді: ақшалайжалақыөскенжағдайдабағаныңжалпыдеңгейіөседі, төмендегенжағдайдаазаяды.

Еңбекнарығынбізжеткіліктідәрежедеашыпкөрсетеалдықпа? Жоқ. Себебі, біріншіден, біздіңмоделіміздежұмыссыздықжоқ, екіншіден, әртүрлімамандықиелерініңжалақыайырмашылығыкөрсетілмеген.

Барлықэкономикаүшінбіртұтасеңбекнарығыболмайды. Нақтыөмірде, бізкөптегенжеткіліктідәрежедеоқшауланғансегменттерменкездесеміз. Еңбекнарығымамандықтар, салаларжәнетерриторияларбойыншабөлінді. Бірсегменттенбасқасегменткеөтуүлкеншығынменбайланысты. Еңбекнарығындағытепе-тендікжағдайыкөбінесемемлекеттінараласуыменайықталады. Жұмыссыздыққабайланыстыберілетінжәрдемақшаеңбектіұсынужағдайынаәсеретеді. Жалақыныңеңтөменгімөлшерінарықтыңсұранымменұсынымқозғалысынаавтоматтытүрдебейімделуәрекетінешекқояды.

Жұмысшыкүшінесұраныс, жиынтықсұраныспенесептесеотырып, тауарларменқызметтерөндіруүшін, тиістіквалификациясыбаржұмыскерлердіңбелгілісанымен, жұмысберушілердіңжалдауғақажеттіктеріменбелгіленеді. Жұмысшыкүшініңұсынысыеңбеккеқабілеттіжастағыадамдардыңқабілеттерінәдеттегіндейұдайыөндірукерекқажеттіктеріменжәнежиынтықэкономикалықұсыныспенесептесеотырып, жақсыхал-жағдайдықолдаптұруғажеткіліктіқажеттіктерменбелгіленеді.

Сұраныста, ұсыныстаәртүрліфакторлардыңәсеріменқалыптасқанбағадәрежесімен, шығындармен, жалақымен, еңбекөнімділігімен, адамдардыңсанымен, жұмыскерлердіңквалификациялық – мамандыққұрылымымен, несие – қаржы, салық, заңжүйесімен, кәсіподақтардың, мәдени, дінижәнебасқаұйымдардыңқызметтеріменқалыптасады.

Еңбекнарығындасұраныспенұсынысзаңдарыәрекететіп, жұмыскүшіесатыпалужәнесатужетілгенжәнежетілмегенбәсекежағдайларындажүреді. Еңбекнарығындасұраныспенұсыныстытеңдесиіретінерекше “ бағатепе – теңдігі” орнпйды. Мемлекетпенкәсіподақтыңеңбекнарығынаәсеріерекше.

Жұмыссыздыкпроблемаларыншешудееңбекбиржалары (тұрғындардыжұмыспенқамтуқызметі) айтарлықтайорыналады. Нарыққатынастарыдамығанелдердееңбекбиржасыалғашқыдажұмыссыздарғажәрдемберумақсатындаадамгершілікинституттарыретіндепайдаболды. Уақытөтекележәнееңбекқатынастарыныңдамуынасәйкес, оныңмақсатыменжәнеатқаратынқызметтсріөзгерді. Еңбекбиржасы - бұлеңбектіжалдаубарысындажұмыскерлерменкәсіпкерлердіңарасындаделдалдықкелісімжасалатын, тұрақтыжұмысістейтінмекеме. БұрынғыКСРО- даеңсоңғыеңбекбиржасы 1932 жылыжабылғанболатын. Казіргінақтыжағдай- еңбекнарығыныңбарлықэлементтерінқайтажаңғыртудыңкажеттігінкөрсетіпотыр. 1991 жылдың1 шілдесіненбастапҚазақстандабарлықжердетұрғындардыеңбекпенқамтуқызметіжұмысістейбастады.

Еқбекбиржаларыныңнегізгіатқаратынқызметтерімыналаренбекнарығындағысұранымменұсынымдыанықтау, жұмыссыздардыесепкеалужәнсбосжұмысорындарынтіркеу, жұмысынауыстыруғажәнежұмысқатұруғатілекбілдіретінадамдарғаақпараттарберу, жұмысіздепжүргенкадрлардыоқытуменқайтадайындаудыұйымдастыру, жастарарасындакәсіптікбағдарберужұмысынжүргізу; аламдардыжұмысқаорналастыруүшінделдалдыққызметкөрсетужәнежұмыссыздыққабайланыстыжәрдемақытағайындау. Мемлекеткәсіпорындарменұйымдардыңмүдделерінесепкеалаотырып, биржаларарқылыеңбекнарығынаәсеретеді. Енбекбиржасыберетінжұмысқажолдамакәсіпкерлерүшінміндсттібалмайды, олтекқанаұсынымдылықсипаттаболады, себебіолардыңжұмыскерлердіеркінтүрдетаңдауғахұқыбаржәнеоныөздерініңкадрбөліміарқылыжүзегеасыруғатырысады.

Казіргіеңбекбиржасында, жұмыскүшінесұранымменұсынымтуралымағлұматтарбанкісіболуықажет. ОсыбағыттаөнеркәсібідамығанБатыселдерінінтәжірибесінқолдануғаболады. АҚШ-та, мысалы, аймақтыжәнежергіліктідеңгейдежұмыскүшініңэлектрондыбанктеріқұрылған. Ондажұмысқаорналасқанкездежоғарысапалыконсультациялықкөмеккөрсетілсді. Нәтижссіндебарлықмамандықтоптарындағыжұмыссыздардың40 процентібірайдыңішіндежұмысқаорналасады. Сондай-ақ, жұмыссыздардықаржыландырудыңжаңабағдарламасыендірілген. Әсіресе, Вашингтонштатындафедералдықүкіметтиістібілім, жұмыстәжірибесібаржәнеөзісініңмаманыболғысыкелген400 жұмыссызадамғабелгілібіруақытқадейінмүмкіндікберіп, алдыналажәрдемақытөлейді. Бұныңөзі, олардыңжұмысжобасыныңэкономикалықдәлелібар, әдейікурстардыөткен, сондай-ақжаңаістіконсультанткөмегіменбастағанжұмыссыздарғаберіледі

Жаңаұғымдар

еңбекнарығы	жасырынжұмыссыздық
жұмыспемқамтусаясаты	фрикциондықжұмыссыздық
еңбекресурстары	маусымдықжұмыссыздық
еңбектіауыстырузаңы	құрылымдықжұмыссыздык
еңбекпентолыққамту	технологиялықжұмыссыздық
еңбекпентиімдіқамту	жұмыскүші
жұмыссыздық	еңбекбиржасы
жұмыскүшіне	жұмыссыздыққаберілетін
сұраныммен	жәрдемақы
ұсыным

3.Қазақстандағы жұмыспен қамту бағдарламалары және нәтижелері