- негізгі құралдарды істен шығарғаннан түскен материалдар (қосалқы бөлшектер) ретінде.
Д 1310-1350 К 3310,5110,1250,6210,6220,6230,6280,8110
Д 1420 К 3310,5110,1250,6210,6220,6230,6280
Кәсіпкерлік ұйымдарда қорлар шығысқа шығарылады:
- сатыпалушыларға сатылғанда;
- қызметкерлерге еңбекақы ретінде;
- қайтарымсыз басқа заңды және жеке тұлғаларға;
- еншілес ұйымдарға салым ретінде;
- түгендеу барысында кем шыққанда;
- өндіріске босатылғанда;
- айырбас операциясы нәтижесінде;
- негізгі құралдарды жөндеу үшін материалдар (қосалқы бөлшектер) ретінде;
- бұлінгенде;
- шектелу пайдалану мерзімі аяқталғанда.
Д 1210,3350,8110,7210,1280,8310,7470,3310,7010 К 6010,1310-1350
Д 1210, 3350,7210,1280,7470 К 3130
5.1-кесте
| Операция мазмұны | Шот корреспон- денциясы | ||
| Дебет | Кредит | ||
| 1. | Жарғылық капиталға салым есебінде отын салынды | 1310 | 5110 |
| 2. | Құрылтайшы жарғылық капитал есебіне материалдар салды | 1310 | 5110 |
| 3. | Жабдықтаушылардан тауарлар ҚҚСсыз келіп түсті | 1330 | 3310 |
| 4. | Сатып алу құнына алынған шикізат пен материалдар үшін жабдықтаушының шоты акцептелінді | 1310 | 3310 |
| 5. | Еншілес серіктестіктен қосалқы бөлшектер сатып алынды | 1310 | 3320 |
| 6. | Келісім құны бойынша шетел сатып алушыларына тауар жөнелтілді | 1210 | 6010 |
5.1-кестенің жалғасы
| 7. | Бартер бойынша сатылған өнімге ҚҚС есептелінді | 1210 | 3130 |
| 8. | Келіп түскен тауарлар үшін жабдықтаушылармен есеп айырысты | 3310 | 1030 |
| 9. | Жабдықтаушыдан тауар тасымалдау бойынша қызмет төленді | 3310 | 1030 |
| 10. | ТМК арзандатылуы | 5460 | 1310 |
6 Еңбек ақы төлеу есебі
6.1 Еңбек ақы төлеу есебі
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын кәсіпорын жұмысшылары мен қызметкерлерін негізгі атқаратындар және негізгі емес қызмет атқаратындар деп екі топқа бөлінеді. Ал өнеркәсіп орындарындақызмет істеушілер мынандай екі топқа бөлінеді:
1. Өнеркәсіптің өнеркәсіптік жұмысшылар мен қызметкерлері.
2. Өнеркәсіптік ұйымның балансындағы өндіріске жатпайтын ұйымдардың жұмысшы қызметкерлері.
Атқаратын қызметтеріне қарай кәсіпорындардың жұмыстары мен қызметтері, жұмысшылар мен қызметкерлер болып бөлінеді. Қызметтер тобы басшылар, мамандар және тағы басқа топқа бөлінеді. Басшылар қатарына – президент,ректор, директор, меңгеруші; мамандар қатарына- инженерлер, техникалық қызметтегі адамдар және тағы да басқалар, ал басқа қызметтер қатарына құжаттарды дайындайтын, есеп және бақылау жүргізу, шаруашылық қызметін атқаратын бухгалтерлер, менеджерлер, агрономдар, механиктер және таға да басқалары жатады.
Бухгалтерлік есепте жұмысшылар мен қызметкерлердің саны және олардың жұмыс істеген уақытын есепке алуға тура келеді. Кәсіпорында қызммет атқаратын адамдардың жалпы саны олардың тізімдегі саны деп аталады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі саны – кәсіпорындар мен ұйымдарға қызметке жаңа адамды алуға немесе кейбір қызметкерді жұмыстан босатуға байланысты өзгеріп отырады.
Мамандар бөлімінде мынандай алғашқы құжаттарды пайдаланады:
· жұмысқа алу жайлы бұйрық, Т-1;
· басқа жұмысқа ауысу жайлы бұйрық, Т-5;
· демалыс берілуі жайлы бұйырық, Т-6;
· Жұмыстан шыңарылуы жайлы бұырық, Т-8.
Еңбек кітапшасы- мамандар бөлімінде сақталып, оған жұмысшылар мен қызметкенрлердің орнының өзгеруі, алған мақтаулары мен сыйлықтары, сондай-ақ ескертулері, сөгістері және тағы да басқа деректер жазылады.
Жұмысқа алу жайлы хат негізінде жұмысшылар мен қызмметкерлердің еңбек кітапшасына төл құжаттарындағы тиісті жазулар жазылып және оған үлгілі түрі Т-2 жеке карточкасы ашылады. Кәсіпорындағы әрбір қызметке алынған адамға,яғни жұмысшылар мен қызметкерлерге табельдік нөмір беріледі. Бұл нөмір – еңбек ақы бойынша есеп айырысу құжаттарында көрсетіледі.
Есеп беретін айдағы ұйымның жұмысшылар мен қызметкерлердің орташа саны сол айдағы күнтізбелік әрбір күніндегі жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі санын қосып, яғни 1- нен 30-на немесе 31-не дейін (ақпан айында 1-нен 28-не немесе 29-на дейін) мейрам және қызмет істемейтін демалыс күндерін қоса алғандағы қосынды санды сандық күнтізбенің күніне бөлу арқылы табады.
Толық ай жұмыс істемеген ұйымдарда жұмысшылар мен қызметкерлердің ай бойы орташа саны есеп беретін айдағы кәсіпорынның жұмыс істеген күндеріндегі (демалыс және мейрамды қоса есептегенде) жұмысшылар мен қызметкерлердің санының қосындысын сол айдағы күнтізбелік күн санына бөлу арқылы анықтайды.
Жұмысшылар мен қызмметкерлер қатарына жататындар:
· жүкті және босануға байланысты демалыстағы әйелдер, сондай-ақ бала асырап алған әйелдер;
· заңда қаралған жасқа дейін баланы қарауға демалыс алған әйел ( ер адам);
· еңбек ақысы сақталмай жіберілген жұмысшылар мен қызметкерлер;
· Әкмшіліктің ұйғарымы бойынша еңбек ақысы сақталмай демалысқа кеткен жұмысшылар мен қызметкерлер.
Орташа еңбек ақыны есептеу үшін есепке алынатын жұмысшылар мен қызметкерлердің қатарына үйде отырып жұмыс істемейтін жұмысшы қызмет кіреді.
Жұмыс істелген уақыт көрсеткіші, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек ақысын жұмыс істеген уақытына қарай есептеуге, оларға өндірілген өнімнің өнімділігін есептеу және жұмысшылар мен қызметкерлердің белгіленген мөлшерін анықтауға, сонымен қатар, жұмыс істегені жайлы статистикалық көрсеткіштерді алуға, жұмыс күнінің балансын жасауға қолданады. Жалпы табельдер жұмыс істеген уақыты бойынша жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек ақысын есептеуге арналған. Жұмысшылар мен қызметкерлердің демалысқа шығуы,іс-сапарда болуы, жұмысқа себепсіз кешігу табельде тиісті белгіленген белгімен көрсетіледі. Ол үшін әріптік , мысалы:
· іс-сапардағы жұмысшы қызметкерлер үшін-і
· демалыстағы жұмысшы қызметкерлер үшін-д
· жұмыстан себепсіз кешіккен жұмцысшылар үшін-с
тағы басқа белгілер қолданылады.
Табельдер мен оларға негіз болатын алғашқы құжаттар еңбек ақы есептеуге және жұмысшы қызметкерлердің жұмыс істеген уақытын есептеу үшін қолданылады.
Барлық төлемдер ақшаның түсуімен есептелелді, оларды мынандай екі топқа бөлуге болады:
1. Кәсіпорынның таза табысы бойынша есептеу. Олар бір уақытта көрсетілетін жұмыстар арқылы мінезделеді: материалдық көмек, мерекелерге арнайы сыйлық төлемдері, жол жүру билеттері, тағы да басқа төлемдер.
2. Өнімнің өзіндік құны бойынша есептеу. Өзіндік құн бойынша мыналарға төлемдер жасалады: негізгі жалақы, әр түрлі компенсациялар жәнеғ заңда белгіленген пособилар,премиялардың бірнеше түрлері және басқалары. Оларға сонымен қатар іс- сапарларға дайындалып төленетін резервтердің өзіндік құнын жатқызуға болады.
Қазіргі уақытта ең көп шығындар азайады, ал оның мөлшері корпоративтік табыс салығымен бірдей,жұмысшылар бюджетке төлейтін мөлшерде.
Бірақ ең аз деген жалақылар қысқарады. Ол бір күнге есептелгенде ең аз деген көрсеткіштен кем болмау керек. Сонымен кәсіпорын өз жұмыскеріне жалақы жаппауы мүмкін емес, сонда да ең аз деген көрсеткіш тиіс,ал одан қор мөлшері көрсетіліп, төленіп отыруы тиіс.
Нормативтік жұмыс уақытының ұзақтығы Қаржы Министрлігі Заңының 3 бабындағы 19.04.1991 жылғы № 1028-1 «Жұмысшылардың жұмыс уақытының көтерілуі туралы» және ол бір ааптпға 40 сағатты құрайды. Жұмыс берушілер мен жұмысшылар арасында толық жұмыс кұні қалыптасуы мүмкін. Онда еңбек ақы мөлшері жұмыс істелген уақытына қарай 1 МРОТ-ты құрауы мүмкін. Кәсіпорын өз еркімен заңға қайшы келмейтіндей еңбек ақы көлемін және формасын құра алады.
Еңбек ақының негізі екі формасы бар:
1. Келісімді - негізіне жұмыс уақытының көлемі, берілген жұмысқа жұмсаған уақыты кіреді. Сонымен оған жұмыстың ауырлығы да кіреді.
2. Уақытша – негізіне істеген уақытын бағалау немесе істеген уақытын есптеу жатады. Еңбек ақының мөлшері уақыт тарифінің ставкасын жұмыс істелген уақытқа көбейту арқылы анықталады.
Кәсіпорын өз жұмыскерлеріне өндіретін барлық төлемдерді мынандай екі топқа бөлеміз:
1. Негізгі төлемдер - келісілген баға бойынша төленетін еңбек ақы, тарифтік ставка бойынша.