Жеке табыс салығы
Салық кодексінің 153 бабына сәйкес төлеушілер – бұл салық жылында салық салынатын кірістері бар жеке тұлғалар (ҚР азаматтары, шетелдік азаматтар, азаматтығы жоқ тұлғалар).
Салық салу объектісі – бұл жиынтық жылдық кіріс пен шегірімдер арасындағы айырма ретінде есептелген салық салынатын кіріс.
Салық кодексінің 166-бабында табыс салығыны ставкасы келтіріледі Төлем кезінде ұсталған табыс салығын есептеу салық жылының ішінде біркелкі (ай сайын) жүргізіледі. Салық кодексі бойынша -ай сайынғы есептелген табыстан міндетті зейнетақы қорына 10% азайтылғаннан кейін ҚР-сының ҚМ-гімен бекітілген жылсайынғы ең төмен еңбекақы азайтылған сомадан 10% ұсталынады.
Салық кодексінде табыс салығы салынбайтын кірістер келтірілген және кейбір тұлғаларға берілген жеңілдіктер салық кодексімен реттеледі. Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырсудың есебі пассивтік 3120-«Жеке табыс салығы» шотында жүргізіледі.
Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығын ұстап қалған Д-т 3350 К-т 3120.
Табыс салығын аударған кезде Д-т 3120 К-т 1030,1010.
Мысалы, есептік мерзімде қызметкерге 50000тг. еңбекақы есептелді, ҚР-сының ҚМ салық кодексіне, ережелеріне сәйкес ЖЗҚ ұсталымы ЖТС салынбайды, сондықтан алдымен осы міндетті 10%-ды 5000тг. шегертеміз, қалды 45000тг. ҚР-сының ҚМ салық кодексіне сәйкес осы жылға бекітілген ең төмен еңбекақы сомасына азайтамыз 13470тг. қалады 31530тг. осы қалдықтың 10% ЖТС салық болып танылады 3153тг. бұдан 1% кәсіби ұйымға ұсталым азайтылады басқа ұсталымдар болмаса қызметкердің қолына беріледі 50000тг. -5000тг.-3153тг.- 500тг. = 41347тг.
Ең төмен еңбекақы 13470тг. қызметкердің еңбекақысынан ұсталынбайды, тек ЖТС есептемсінде қолданылады (ЖТС ұстауға мемлекеттің берілген жеңілдігі), ал ЖЗҚ ол қызметкердің өз жинақ ақшасы зейнеткерлікке шыққанда ЖТС ұсталынады.
Акциздер
Төлеушілер - ҚР аумағында акцизделетін тауарлар өндіруші немесе осы тауарларды импорттаушы және сатушы жеке және заңды тұлғалар.
Салық салу обектісі – акциздер қосылмаған бағалар бойынша анықталатын тауар құны.
Үкімет ставканы тауардың құнына немесе өндірістің физикалық көлеміне қатысты процентпен бекітеді. Акцизделетін тауарлар өзгерген кезде акциз тауар (импорттықтан басқа) құнына қосылады. Акцизделетін тауарлар сатылған кезде акциздердің есебі ҚҚС есебі сияқты жүргізіледі.
Сатып алушыларға шот ұсынған кездегі акциз сомасына Д-т 1210 К-т 3140.
Акциздерді бюджетке аударған кезде Д-т 3140 К-т 1030,1010.
Жер салығы
Төлеушілер – иелігінде немесе пайдалануында жер бар жеке және заңды тұлғалар.
Салық салу объектісі – жер учаскісі.
Салық жер көлемінің бірлігі үшін жыл сайынғы тіркелгені төлемдер түрінде белгіленеді.
Жер салығы есептелген кезде Д-т 7210 К-т 3160 .
Жер салығы аударлған кезде Д-т 3160 К-т 1030,1010.
Көлік құралдарына салынатын салық
Салық көлем сәтіндегі айлық есептік көрсеткіштен қоқғаушының көлеміне қарай есептеледі 365-371бабатарға сәйкес.
Төлем мерзімі – 5 шілдеге дейін (салық көдексінде белгіленеді).
Төлеушілер – меншік құқығында, сенімгерлік басқаруында, шаруашылық басқаруында немесе жедел басқаруында мемлекеттік есепте тұрған көлік құралдары бар жеке және заңды тұлғалар.
Автокөліктің қоқғаушының көлеміне (объем двигателя) қарай айлық есептік көрсеткішті қолдана отырып анықталады. Мысалы, 1997жылы шығарылған Ford scorpio 273i 16v марка автокөліктің 2295 (куб.см.)текше см. қоқғаушының көлемі, салық есептерде салық кодекстің кестесінен 2000-2500 куб.см.қоқғаушының көлемі аралықпен қолданамыз, онда 5 АЕК (1273тг. ҚР «2009-2011ж.ж. республикалық бюджеті туралы»заңы 2008ж. 04.12.№96-ІУ 8бабтың 4п.), ал осы аралықта қоқғаушының көлемі асқан мөлшерде 7тг. есептеледі (СК 367б.2п.), сонда біздің жағдайда болады: ((5х1273)+ (295 х7) = 8430тг.
Салық есептелген кезенде Д-т 7210 К-т 3170.
Салық төленгенде Д-т 3170 К-т 1030,1010.
Мүлік салығы
ҚР-сының салық кодексінің 394-402 бабтар (заңды тұлғалар) және 403-410 бабтар жеке тұлғалар бойынша мүлік салығының объекті болып кәсіпкерлікпен шұғылданатын жеке және заң тұлғаның балансындағы ғимараттар, құрылғылар, тұрғын ұй құрылыстар және жылжымайтын мүліктер танылады. Салық баланстағы қалдық құнға есептеледі заңды тұлғаларға орташа жылдық 1,5%.
Мысалы, 2007ж. мауысым айында заң тұлға ашылды да ғимарат, құрылғылар қозғалысы пайда болды:
7.2-кесте
| Мерзімі | Қалдық құны | Кіріске алынды | Шығысқа шығарылды | Амортизацияланды |
| 2007ж.1.07. | - | |||
| 2007ж.1.08. | - | |||
| 2007ж.1.09. | - | 500 000 | ||
| 2007ж.1.10. | 500 000 | 200 000 | 50 000 | 10000 |
7.2-кестенің жалғасы
| 2007ж.1.11. | 640 000 | 350 000 | 10 200 |
| 2007ж.1.12. | 970 800 | 400 000 | 10 700 |
| 2008ж.1.1 | 560 100 | ||
| Барлығы | 2670 900 |
Сонда, орташа жылдық қалдық құн болады 500,0+640,0+970,8+560,1 = 2670,9 :7= 381557тг.х1,5% = 5723тг.
Бір және оданда көп жылдар пайдалануда бар ғимараттармен тұрғын ұй құрылыстар болса бастапқы қалдыққа кіріске алынған ғимараттармен тұрғын ұй құрылыстардың құны қосылып есептен шығарылған ғимараттармен тұрғын ұй құрылыстардың құны азайтылады : 13 (жылда 12 ай) = анықталады орташа ғимараттармен тұрғын ұй құрылыстардың орташа қалдық құны (барлық жағдайларда қалдақ құн есептеледі).
Жеке тұлғалардың мүліктеріне салық сомасын тиісті өкілетті органдар есептемелер бойынша анықтайды: 50 000 000тг. – 120 000 000тг. аралыққа 0,75%, ал одан жоғарыға 1%.
Әлеуметтік салық және әлеуметтік сақтандыру төлем есебі.
Әлеуметтік салық және әлеуметтік сақтандыру төлем (355-364б.)- ол әлеуметтік салаға арналған есептелетін жұмыс берушінің шығыны, жұмысшының табысына (еңбекақысына) салық кодексімен белгіленген ставка бойынша есептеледі. Салық кодекстің 358 бабының 1 тармағына сәйкес әлеуметтік салық 11% ставка болып есептеледі.
Бюджетке әлеуметтік сақтандыру төлемдер бойынша есеп айырысу.
Әлеуметтік сақтандыру төлемдер бюджетке міндетті төлем әр-бір жұмысшының табысына 4% мөлшерде есептеледі, бірақ 10 еселі ең төмен еңбекақыдан аспау керек . Бухгалтерлік есеп шоттардың үлгілік жоспарында:
3210- «Әлеуметтік сақтандыру бойынша міндеттемелер»,3220 «Зейнетақы аударымдары бойынша міндеттемелер»,3230 «Басқа» алымдар, мемлекеттік баждар, төлемдер.
3210-шот ұйымдардың бухгалтерлік есебінде шаруашылық субъектілері сақтандыру бойынша сақтандыру компанияларынан есеп айырысуда жүзеге асырады. Мүліктік сақтандыруға жататындар:
1) Үйлерді, ғимараттарды және басқа мүліктерді сақтандыру:
2) Көлік құралдарын сақтандыру.
3) Мәдени жануарларды сақтандыру.
Жеке сақтандыруға жататындар:
1) Өмірді сақтандыру:
2) Қайғылы жағдайлардан сақтандыру:
3) Балаларды сақтандыру:
4) Неке қию күніне сақтандыру.
Субъектілер мүлік сақтандырудың төлемдерін сақтандыру компаниясына есептейді және бұл шығындарды өндіріс шығындарына немесе кезең шығындарына қосады (келісім шарт бойынша). Сақтандырылған мүлік немесе егіс бүлінгенде немесе апат болғанда сақтандыру компаниялары сақтандыру өтемдерін төлейді.
Корпоративтік табыс салығы.
2009ж. салық кодексіне сәйкес корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдерді есептемеуге және тапсырмауға құқығы бар өткен есептік жылда жылдық жиынтық табысы 325000АЕК аспаған болса және есептік жылда жаңадан ашылған салықтөлеушілер.
Салық төлеушілер КТС жылдық жиынтық табыстан төлейді 2009ж. 20%6 осы соманы анықтау үшін осы табыстан шегеретін шығындарды (салық кодекс негізінде) анықтап алу керек. Мысалы:
1. 2008ж. кәсіпорынның өткізілген тауарларының кірісі 1625000тг. құрады, тауарларды өткізу бойынша жасалған шығындар 750000тг.;
банктік қарыздар бойынша пайыздарды төлеуге шығыстары 70000тг.;
2005ж. ЖЖТ көрсетілген күмәнді міндеттемелерге төленген 28000тг., қызметкерлерге әлеуметтік төлемдер (босану және) 16000тг.;
негізгі құралдардың амортизациясы 43000тг., сонда осы көрсеткіштерден жылдық жиынтық табыстың шегерімдері болады (750000+70000+28000+16000+43000) = 907000тг.
Сонда 2006ж. салыққа салынатын табыс болады: 1625000тг. – 907000тг. = 718000тг.
Салық кодексінің 122 бабына сәйкес қызметкерлерге, жеке тұлғаларға әлеуметтік шаралар жасалған ұйымдар үшін ЖЖТ 3% түзетілер жасаға болады, сонда 718000тг. х 3% = 21540тг., түзетімен ЖЖТ болады: 718000тг. – 21540тг. = 696460тг. , сонда 696460тг. х 20% = 139292тг.