Пасля таго як маска прыстойнасц была сарвана з твару Яроцкага, ён звяртаецца да падманутай м дзя чыны: "Л дачка! Бачыш, хто я так ? Ты не чакала, пра да, не чакала гэтага? Ну, ц скажаш цяпер ты, што люб ш мяне, што я табе родны бл зк ? Ц можна кахаць такога, як я? Ц можна кахаць таго, хто ад ус х чыста адб ся, хто акуну ся страшэнную гразь, з якой ня змога жо вырвацца?" [3, с. 414].
Гера ня аповесц аказалася гатова ахвяраваць сабой, гатова па-ранейшаму пяшчотна самааддана люб ць В ктара, дзял ць з м радасць гора. Але Яроцк думае, што Л дачка слабая, яна не зможа палюб ць яго ва сёй той "граз ", у якой ён зараз жыве, бо л чыць яе чыстай, дабрачыннай.
Свае паводз ны чынк герой аповесц "Голы звер" спрабуе расцэньваць як бунт, па станне супраць людзей, супраць усяго свету, а Л дачка, на яго думку, так зраб ць не зможа.
Л дачцы спачувае Шчупак, кал бачыць, як абыходз цца з ёю Яроцк . У яе закаханы Горск . Але Л дачка не звяртае на сё гэта ваг .
Яшчэ патрэбна спын ць увагу на аднос нах мац Л дачк да Яроцкага да сваёй дачк . У аповесц а тар гаворыць, што мац пакахала Яроцкага больш, як дачка: "Ой, гэта жаночае сэрца! Яно такое мяккае падатнае, як здобнае цеста, вайсц яго, кал захочаш, так лёгка+ Нездарма ж матка Л дачк пакахала Яроцкага больш, як дачка; нездарма ж, кал прыходз Яроцк , яна, падпёршы рукой бараду, падо гу глядалася яго салодк м ласкавым поглядам, песцячы недзе глыбока-глыбока нутры палахл ва ружовую думку " [3 c. 338].
Па тых падзеях, як я разгортваюцца далей у аднос нах Л дачк Яроцкага, можна сказаць, што мац не займалася сур'ёзным выхаваннем дачк . Л дачка аддалася по насцю Яроцкаму. "Звер" злама жыццё "бярозцы", але в наватыя гэтым сама Л дачка яе мац . Л дачка распушчанасцю, а мац дрэнным выхаваннем дачк .
У канцы аповесц а тар падае казку-прыпавесць пра злога лесуна бярозку. У вобразе злога лесуна выступае Яроцк , а бярозкай з'я ляецца Л дачка.
А тар паказвае гэтай казкай-прыпавесцю як Яроцк злама жыццё Л дачцы, не тольк ёй. Яшчэ шмат людзей стал ахвярам так х яроцк х.
Вартасць аповесц "Голы звер" трэба бачыць менав та тым, што надзённае пытанне сучаснага яму жыцця М. Зарэцк пераводз у шырок план, бо суаднос ны нтарэса асобы грамадства застаюцца актуальным сёння будуць актуальным за тра.
2. Жаночыя вобразы раманах "Сцежкі -дарожкі ", "Вязьмо"
Каб убачыць эвалюцыю жаночых вобраза у творчасц М. Зарэцкага, патрэбна спын цца на раманах п сьменн ка "Сцежк -дарожк " "Вязьмо".
Адным з дасягнення п сьменн ка заслужана л чыцца раман "Сцежк -дарожк " (1927). Гэты раман напо нены духам пералому г сторы нашай кра ны. Бясспрэчная кашто насць гэтага рэдкага твора тым, што Зарэцк -мастак бы яшчэ свабодны ад згубных дагматычных прадп сання , як я дзейн чал 1930 1950-я гг. У творы няма тых наменклатурных кл шэ абмалё цы рэвалюцыянера ворага , тыповых сяляна бальшав ко , што за важныя "Вязьме".
У межах рамана "Сцежк -дарожк " н бы паядно ваюцца разнапланавыя вобразы л н кахання з апавядання М хася Зарэцкага. Вакол гало нага героя Вас ля Лясн цкага разгортваецца сюжэт, будова якога, паводле М колы М шчанчука, "вяршынная" (буйным планам паказваюцца тольк вызначальныя падзе ), прычым "вяршын " творы звязаны з каханнем гало нага героя.
Пошук прав льнай дарог вядуць Лясн цкага да яго юнацкага кахання дачк пана Янава Ра сы. У гэтым творы плецены маты кахання смерц з апавядання "Кветка пажо клая" (самазабойствы Марыны Ра сы).
Вобраз "пажо клай кветк " Ра сы, хутчэй за сё, ваб Лясн цкага траг змам лёгкай экзальтаванасцю, хоць нельга не л чваць ншыя прычыны, пра як я згадвае М хась Мушынск , "Сялянск сын, п ша крытык, цягнецца да панскай дачк , бо не бачыць у ёй прын жанасц , пас най пакоры, уласц вых характару вясковых дзя чат маладз ц. Яго ваб ць адукаванасць паненк , шырыня яе нтарэса " [8, с. 37].
Ра са Янава, хворая на душу цела, павольна пам рае не тольк праз свайго каханка дзядзьку Карла, а праз няздольнасць прыстасавацца да змененых умо . Ярк рамантычны вобраз Ра сы працягвае парадыгму траг чных вобраза "пажо клых кветак", у якой знаходзяцца "былыя" Н на Купрыянава, Мар'я, Марылька нш.
Гало ны герой рамана "Сцежк -дарожк " Вас ль Лясн цк прада жае дослед сучаснасц праз знос ны з удавой Макрынай, якая васабляе для яго " дыме с няе смаг , невыразна-знаёмае, любае" "кажуховую вёску", "народ" [1, с. 19].
Жывы, каларытны вобраз салдатк абяцае напачатку стаць вядучым. Каханне Лясн цкага з вясковай прыгажуняй апаэтызавана п сьменн кам, узведзена ранг высокага эстэтычнага пачуцця. I, магчыма, пры ншым сцэнары моцная, глыбока пачуццёвая натура гэтай жанчыны выяв лася б з большай акрэсленасцю, але бл жэй да ф налу яна быццам застывае сва м разв цц , падуладная сацыяльнаму заказу. Вас ль не знаходз ць шчасця з Макрынай. Яго месца займае дзейсны селян н Рыгор, а потым бальшвав к Андрэй. 3 цёмнай сялянк дава ператвараецца работн цу мануфактуры, паплечн цу Андрэя па барацьбе у "новую", або "прав льную" гера ню.
Яшчэ адна "новая" жанчына творы Н на. Ц кава пра гэты вобраз разважае даследчык М. Мушынск [8, c. 278]. Вакол яе вобраза таксама завязваюцца н ц кахання: Н на Хал ма, Н на Слав н, Н на Лясн цк . Паказваючы, што Хал мава дарога аблудная, М хась Зарэцк не пак дае дзя чыну з гэтым анарх стам, удзельн кам пагрома , а потым бандытам беляком. Нават дз ця, народжанае ад яго, г не, ахвяраванае справе рэвалюцы (Н на едзе вызваляць Лясн цкага яго сябро , пак ну шы хворае дз ця без нагляду).
Пошук шчасця са Слав ным, намаганн Н ны палюб ць ф лосафа-летуценн ка таксама не даюць плёну, гэта зразумела "былы" Слав н аднаго поля з Абшарск м, "воздыхателем" Марыны Гарновай ("Кветка пажо клая"), Плаксам "першым савецк м рыцарам" Веры Засул ч ("Вязьмо"). Усе яны нерашучыя суз ральн к жыцця, с мпатычныя сваёй сц пласцю самаахвярнасцю рыцары ф ласоф , пра да, часта саф стычнай бяздзейснай, самаахвярнага кахання. Кожны з х ма кл ва наз рае за аб'ектам свайго пачуцця, пакутл ва чакаючы, пакуль звольн цца месца побач. Н на расстаецца са Слав ным, так не здоле шы адказаць на яго каханне, не знайшо шы м духо нага ап рышча.
У прынцыпе, Н не (у адрозненне ад Макрыны, вобраз якой выступае як "памежны" пам ж "былым " "новым ") адмо лена глыбок м каханн . Тое, што Лясн цк зб раецца х "дружбе бл зкасц надаць больш пэ ныя сталыя формы", бо "наперадзе дужа многа барацьбы, працы" [8, с. 338], не вын кае канкрэтна з узаемааднос на героя . Гэта, хутчэй, дан на агульнай канцэпцы твора, дзе персанажы шукаюць свае "сцежк -дарожк ". Даследчык прыходзшць да высновы, што дарог Н ны Вас ля Лясн цкага з бальшав кам , у новае жыццё, таму яны сыходзяцца. Дарога Вас ля Ра сы ганебнае вяртанне м нулае. Дарога Вас ля Макрыны чыста пачуццёвая, а значыць, марная.
Так м чынам, Н на з ц хага м ласэрнага стварэння трансфармуецца вобраз сацыяльна заангажаваны мног м безжыццёвы.
А зараз патрэбна разгледець, на наш погляд, самы лепшы твор п сьменн ка раман "Вязьмо" (1932).
Сюжэтная прастора рамана "Вязьмо" давол густа заселена жаночым вобразам , як я раскрыцц мастацкай дэ твора адыгрываюць прыкметную ролю. Амаль кожная гера ня звязана заблытаным "вязьмом" са сва м цяперашн м ц магчымым спадарожн кам жыцця, абранн кам сэрца: Марына Па ла на Вера Засул ч з Сымонам Карызнам, Стася Карызна Таццяна Шыбянкова з Зеленюком, Вера Засул ч з Андрэем Шыбянковым, А г нька з В ктарам. Сацыяльнае, грамадскае побытавае, прыватнаасаб стае шчыльна пераплял ся рамане, складаючы адну з характэрных асабл васцей яго жанравай структуры. Самыя разнастайныя, нярэдка супрацьлеглыя ц нават несумяшчальныя рысы чалавечых характара раскрываюцца п сьменн кам праз узаемааднос ны закаханых ц расчараваных героя высакародства, самаадданасць беспрынцыпнасць, абага ленне хараства душэ ная чэрствасць, с ла духу, цярпл васць эга зм, абыякавасць да лёсу народа, грамадск х нтарэса . Погляд чалавека на каханне нос ць змясто ныя штрых яго сацыяльны партрэт.
Даследчык рамана, вядома, н кол не пак дал без уваг павышаную ц кавасць Зарэцкага-мастака да нутранага, асаб стага жыцця чалавека, свету яго нтымных пачуцця .
Мы падрабязней спын л ся на сюжэтнай л н Карызна Марына Па ла на Вера Засул ч, абм наючы заемааднос ны ншых героя (Зелянюк Стася Таццяна), дзеля таго, каб яшчэ раз засяродз цца на праблеме дэйна-творчай эвалюцы М. Зарэцкага.
Карызна разышо ся з жонкай, бо хаце ва ласных вачах заставацца сумленным чалавекам. Здарылася так, што ранейшае пачуццё да Марыны Па ла ны зн кла, дык навошта яму падманваць сябе яе, гуляць ва зорнага сем'ян на? I Карызна к ну ся з галавой у в р новага захаплення, не задумваючыся над вын кам . Яно б, вядомая рэч, не зашкодз ла б чалавеку, як пражы на свеце сорак гадо , паразважаць на адз ноце, чым можа закончыцца каханне да маладой прыгожай дзя чыны. I кал б Карызна сапра ды бы прым ты ным кар'ерыстам, прагматыкам, як яго бачаць некаторыя крытык -марал затары, дык ён, несумненна, абдума бы свой рызыко ны крок. Але геро -рамантык , як вядома, жывуць пачуццём, а не развагаю, м к руе сэрца, а не халодны розум.
Драматычная развязка наступ ла давол хутка, але не таму, што Засул ч "перак нулася" да другога. Не, у Веры не было н х трых разл ка , н карысл вых намера.
"У Марыны Па ла ны сц снулася сэрца ад рапто нага болю. Гэта про-стае дзяц чае здыханне [Веры. М. М.) прыгняло яе нязносным цяжарам беспрасветнае роспачы: яна зразумела, што памылялася, што падманвала сябе марным люз ям . Яна важала дасюль гэтую жанчыну за н кчэмную нтрыганку, якая розным паскудным х трыкам прываб ла да сябе ашалелага пад старасць мужчыну. Яе скрозь не пак дала надзея, што досыць м нуцца першаму чаду Сымон агледз цца, зразумее сваю памылку, вернецца да сям' . Цяпер яна бачыла зус м ншае. Чыстыя, як крышталы, вочы не ман л , яна не грала камеды . Яна не можа ман ць, гэтая ц хая м лая дзя чынка!